ศาสตราจารย์ พระยาอนุมานราชธน
ประวัติ : ศาสตราจารย์ พระยาอนุมานราชธน เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2431 ที่เรือนไม้หลังหนึ่ง ติดคูด้านใต้วัดพระยาไกร แถวโรงเลื่อยบริษัทบอร์เนียว ซึ่งตั้งอยู่ที่ ตำบลพระยาไกร อำเภอยานนาวา จังหวัดพระนคร (ซึ่งปัจจุบันคือ แขวงวัดพระยาไกร เขตบางคอแหลม กรุงเทพมหานคร) เป็นบุตรของนายหลีกับนางเฮียะ มีชื่อเดิมภาษาจีนว่า หลีกวงหยง ต่อมา ได้เปลี่ยนเป็น ยง และได้รับพระราชทานนามสกุลจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า เสถียรโกเศศ
พระยาอนุมานราชธน สมรสกับนางสาวละไม สกุลเดิม อุมารัตน์ บิดาและมารดาแยกทางกันจึงอาศัยอยู่กับป้า ชื่อ แม่หมออี้ ซึ่งเป็นชีอยู่นิกายคริสต์คาทอลิก นางสาวละไมจึงเข้ารีตตามป้าไปด้วย รักของพระยาอนุมานราชธนกับนางสาวละไมเป็นรักแรกพบ มีความประทับใจเมื่อแรกเห็นจึงพยายามทำความรู้จัก และขอนางสาวละไมแต่งงานโดยเหตุที่ว่าเธอเป็นแม่บ้านแม่เรือนรู้จักจัดการต่าง ๆ ให้เป็นระเบียบเรียบร้อย และคงปรนนิบัติมารดาและพี่น้องของท่านให้ได้รับความสะดวกสบายได้ ท่านมิได้จัดงานเลี้ยง เนื่องจากทางครอบครัวโดยเฉพาะมารดาไม่พอใจกับสะใภ้ที่เข้ารีตผู้นี้ คุณหญิงละไมท่านก็มีขันติอดทนอดกลั้นเป็นอย่างดี พระยาอนุมานราชธนก็มีความซื่อสัตย์ต่อภริยาเป็นอย่างยิ่ง มิได้มีภริยาอื่นเพิ่มเติมอีก ทั้งสองมีบุตรภริยาร่วมกัน 9 คน
เมื่ออายุราวห้าหกขวบได้เริ่มเรียนหนังสือกับบิดา โดยต้องตื่นตั้งแต่ตีห้ามาอ่านหนังสือ ครั้นอายุได้สักสิบขวบมารดาก็พาไปฝากเข้าโรงเรียนบ้านพระยานานา อยู่แถวใต้ปากคลองวัดทองเพลง เป็นนิวาสถานเดิมของพระยานานาพิพิธ บุตรชายคนหนึ่งของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ โรงเรียนนี้สอนทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ เด็กชายยงเรียนได้เร็วมากกว่าคนอื่นเพราะได้เรียนหนังสือมาแล้วกับบิดา ต่อมาจึงเข้าเรียนโรงเรียนอัสสัมชัญ
พ.ศ. 2443 สมัยนั้นเรียนเป็นภาษาอังกฤษ มีสอนภาษาไทยบ้างสัปดาห์ละสองชั่วโมงเท่านั้น ได้เล่าเรียนจบชั้นมัธยม 4 พอขึ้นชั้นมัธยม 5 ก็ต้องออกจากโรงเรียน เพราะครอบครัวมีฐานะไม่ดี รวมทั้งมีพี่น้องหลายคนและพระยาอนุมานราชธนเป็นบุตรคนโต กระนั้นท่านกลับศึกษานอกระบบโรงเรียนและศึกษาตลอดชีวิต ด้วยมีนิสัยรักความรู้ กระทั่งได้ชื่อว่าเป็นนักปราชญ์คนสำคัญของไทยนักปราชญ์และนักการศึกษาคนสำคัญของไทย ผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรมและเป็นหนึ่งในบุคคลสำคัญของโลกชาวไทย ประจำปี พ.ศ. 2531 ขององค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ(ยูเนสโก)
ประวัติการทำงาน
หลังออกจากโรงเรียนท่านได้เริ่มชีวิตการทำงานด้วยการไปฝึกหัดผสมยาที่โอสถศาลาของรัฐบาล และได้เรียนภาษาอังกฤษเพิ่มเติมในตอนกลางคืน แต่เมื่อมิได้รับเบี้ยเลี้ยง จึงลาออกไปทำงานโรงแรมโอเรียนเต็ล ได้เงินเดือนๆ ละ 60 บาท ทำได้ไม่ถึงปีจึงลาออกไปทำงานที่กรมศุลกากรในตำแหน่งเสมียน เงินเดือนๆ ละ 50 บาท ทั้งนี้เพื่อมีเวลาพักผ่อนมากกว่าและรับยกเว้นเกณฑ์เข้าเป็นทหารด้วย ที่กรมศุลกากร พระยาอนุมานราชธนได้พบนายนอร์แมน แมกสแวล ผู้เป็นทั้งหัวหน้าและเป็นผู้สอนภาษาอังกฤษให้พระยาอนุมานราชธนจนแตกฉาน รับราชการก้าวหน้ามาโดยตลอด และได้เลื่อนตำแหน่งจากขุน เป็นหลวง เป็นพระ จนได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยาเมื่ออายุได้ 36 ปี ในปี พ.ศ. 2467
ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง มีเหตุต้องออกจากราชการในปี พ.ศ. 2476 ซึ่งขณะนั้นท่านดำรงตำแหน่งผู้ช่วยอธิบดี แต่สองปีถัดมา หลวงวิจิตรวาทการซึ่งเป็นอธิบดีกรมศิลปากรในขณะนั้น ได้ชวนให้กลับมารับราชการที่กรมศิลปากร และด้วยความรู้ความสามารถของท่านจึงได้เลื่อนตำแหน่งขึ้นตามลำดับ ตำแหน่งสุดท้ายได้เป็นอธิบดีกรมศิลปากร ซึ่งภายหลังการเกษียณอายุราชการและการต่ออายุราชการหลายครั้ง จึงออกจากราชการมารับบำนาญ หลังเกษียณอายุแล้ว ท่านก็ยังคงเขียนหนังสือและตำราออกมาอย่างสม่ำเสมอ โดยเฉพาะงานเขียนร่วมกับพระสารประเสริฐ (ตรี นาคะประทีป) ซึ่งมักทำงานด้วยกันโดยใช้นามปากกาว่า เสฐียรโกเศศ-นาคะประทีป เรียบเรียงหนังสือ ตำรา และวรรณกรรมอันทรงคุณค่าออกมาเป็นจำนวนมาก
เกียรติยศที่ได้รับ
ได้รับพระราชทานนามสกุลจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า เสถียรโกเศศ และได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยาเมื่ออายุได้ 36 ปี ในปี พ.ศ. 2467
ผลงานชิ้นเอก
ผลงานสำคัญของพระยาอนุมานราชธนในช่วงเวลา 80 ปีเศษแห่งชีวิตของท่านมีมากนับเป็นหนังสือได้มากกว่า 200 รายการ ดังปรากฏในเว็บไซต์ของคลังปัญญาชนสยามซึ่งเป็นเว็บไซต์เกี่ยวกับงานวรรณกรรมของประเทศไทย เรียงตามลำดับปีที่ตีพิมพ์เท่าที่ทราบดังนี้
ผลงานรวมเล่ม
ปีที่ตีพิมพ์ที่ปรากฏเป็นปีตีพิมพ์ที่ทราบ มีหลายรายการที่มีการตีพิมพ์มาก่อนแล้ว เช่น หิโตปเทศ ที่ตีพิมพ์โดย "โรงพิมพ์ไท" มาตั้งแต่ครั้งแรกร่วมงานกับพระสารประเสริฐ หรือ "นาคะประทีป"
|
1. เรื่องคนมีประโยชน์ 2465 2. อุปกรณ์รามเกียรติ์ 2475 3. คำสอนของพระพุทธเจ้า งานแปล 2475 4. เรื่องไทย-จีน 2478 5. ตำนานศุลกากร 2482 6. วิจารณ์เรื่องประเพณีทำศพ 2482 7. เรื่องของชาติไทย 2483 8. ประติมากรรมไทย โดยศิลป พีระศรี งานแปล 2490 9. นิรุกติศาสตร์ 2493 10. พระราชลัญจกรและตราประจำตัวประจำตำแหน่ง 2493 11. อธิบายนาฏศิลป์ไทย พร้อมด้วยคำนำเรื่องคีตศิลป์ 2494 12. เรื่องผีสางเทวดา 2495 13. เรื่องวัฒนธรรม 2496 14. ลัทธิของเพื่อน 2496 15. เรื่องแหลมอินโดจีนสมัยโบราณ 2497 16. ประเพณีและความรู้ทั่วไป 2498 17. เชื้อชาติ ภาษา และวัฒนธรรม 2498 18. กถาสริตสาคร (สาครเป็นที่รวมกระแสนิยาย) กถาบิฐและกถามุข แปลจากกาพย์ภาษาสันสกฤต 2499 19. เลิกทาสในรัชกาลที่ ๕ 2499 20. ศิลปสงเคราะห์ โดยศิลป์ พีระศรี งานแปล 2500 21. เทศกาลลอยกระทง เล่นสาดน้ำวันสงกรานต์ ประเพณีทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระ 2500 22. ประเพณีไทยเกี่ยวกับเทศกาลเข้าพรรษา สารท ออกพรรษา 2500 23. ประเพณีเก่าของไทย ว่าด้วยการเกิด การปลูกบ้านสร้างเรือน ว่าด้วยการตาย 2500 24. ประเพณีการทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระ 2500 25. วัฒนธรรมเบื้องต้น 2501 26. ประเพณีเรื่องแต่งงานบ่าวสาวของไทย 2501 27. ประเพณีเก่าของไทย ๕ ประเพณีเนื่องในการตาย 2501 28. กินโต๊ะจีน 2501 29. บันทึกความรู้ 2502 30. ประเพณีไทยเกี่ยวกับเทศกาล 2502 31. ค่าของวรรณคดี 2503 32. กามนิต โดย คาร์ล อดอล์ฟ เจเลอรูป แปลเป็นภาษาอังกฤษโดย จอห์น อี โลกี แปลร่วมกับ นาคะประทีป 2503 33. เรื่องเจดีย์ 2503 34. รสวรรณคดี 2504 35. เรื่องอัศจรรย์ของโลก 2504 36. โลกนิติ ไตรพากย์ 2504 37. กวนอิม 2505 38. ประเพณีเนื่องในเทศกาล 2506 39. หิโตปเทศ การผูกมิตร การแตกมิตร สงคราม ความสงบ 2507 40. วิวัฒนาการแห่งวัฒนธรรม 2507 |
41. ประเพณีเนื่องในการแต่งงานและประเพณีในการปลูกเรือน 2507 42. การศึกษาวรรณคดีแง่วรรณศิลป์ 2507 43. วรรณคดีที่น่ารู้ 2508 44. อาหรับราตรี 2509 45. รู้ไว้ 2509 46. ประเพณีเนื่องในการเกิดกับประเพณีเนื่องในการตาย 2510 47. ประเพณีเบ็ดเตล็ด 2510 48. ฟื้นความหลัง 2510 49. ชีวิตชาวไทยสมัยก่อน 2510 50. ความสัมพันธ์ระหว่างศาสนาพราหมณ์ พุทธ และชิน ในแง่ประวัติศาสตร์ 2511 51. อัตชีวประวัติของพระยาอนุมานราชธน 2512 52. อารยธรรมยุคดึกดำบรรพ์ 2512 53. ท้าววิศวามิตร 2512 54. ประเพณีปลูกเรือน-แต่งงาน 2512 55. พันหนึ่งทิวา 2512 56. โปแลนด์ราชย์ 2512 57. นานานีติ 2513 58. ชาติ-ศาสนา-วัฒนธรรม 2513 59. จดหมายโต้ตอบระหว่างเสฐียรโกเศศ กับ ส. ศิวรักษ์ พร้อมด้วยประวัติและข้อเกี่ยวกับพระยาอนุมานราชธน 2514 60. การศึกษาเรื่องประเพณีไทย 2514 61. เผชิญหน้ากับพระเจ้านโปเลียน 2514 62. ประวัตินานาประเทศ 2515 63. เมืองสวรรค์และผีสาง เทวดา 2515 64. วรรณกรรมของเสฐียรโกเศศ 2515 65. ศาสนาเปรียบเทียบ 2515 66. ขุมทรัพย์ของเด็กเรื่องคนมีประโยชน์ 2515 67. การศึกษาเรื่องประเพณีไทยและชีวิตไทยสมัยก่อน 2515 68. นิยายเบงคลี 2515 69. ประเพณีต่าง ๆ บางเรื่อง 2516 70. ประชุมเรื่องพระรามและแง่คิดจากวรรณคดี 2516 71. คำแก้ว 2516 72. สารานุกรมของเสฐียรโกเศศ 2516 73. ลัทธิ-ศาสนา 2516 74. การศึกษาศิลปและประเพณี 2517 75. เทศกาลสงกรานต์ 2525 76. ประเพณีต่าง ๆ ของไทย 2529 77. การเกิด 2531 78. แต่งงาน 2531 79. ความรู้เกี่ยวกับวรรณคดีและเทพนิยายสงเคราะห์ 2531 80. กำเนิดคน 2532 81. ชีวิตพระสารประเสิรฐที่ข้าพเจ้ารู้จัก 2532 82. วรรณกรรมเลือกสรรสำหรับเด็ก 2532 |
ผลงานที่ไม่ทราบหรือไม่แน่ใจปีที่ตีพิมพ์
|
1. เรื่องสั้นเกี่ยวกับประเพณีต่าง ๆ เทศกาลลอยกระทง ประเพณีทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระประเพณีเนื่องในการตาย 2. ประเพณีไทยเกี่ยวกับเทศกาลลอยกระทง 3. ประเพณีไทยเก่ยวกับเทศกาลสงกรานต์ 4. ประเพณีเนื่องในการเกิด 5. ประเพณีในการสร้างบ้านปลูกเรือนวัตนธรรมและประเพณีต่าง ๆ ของไทย 6. โลกยุคดึกดำบรรพ์ 7. เล่าเรื่องในไตรภูมิ 8. ลัทธิธรรมเนียมและประเพณีของไทย 9. ประเพณีเกี่ยวกับชีวิตของชาวไทยเทศกาลสงกรานต์ 10. ประเพณีเกี่ยวกับชีวิตแต่งงาน 11. อำนาจแห่งความพยายาม 12. นิยายเอกของปาชา 13. อสูรและยักษ์ต่างกันอย่างไร เทพนิยายสงเคราะห์ ภาค ๒ 14. ประวัติศาสตร์โลกสมัยโบราณ 15. ปลูกเรือน 16. ปลูกเรือน-แต่งงาน 17. วัฒนธรรม |
18. ฟอลคอน 19. สดุดีเด็ก ๆ 20. สมญาภิธานรามเกียรติ์ 21. พงศาวดารธรรมชาติของสัตว์ 22. พระคเณศเทพนิยายสงเคราะห์ ภาค ๔ 23. ทศมนตรี 24. ไทย-จีน 25. ชีวิตของชาวนา 26. โซไรดา นางพญาแห่งทะเลทราย 27. การตาย 28. เรื่องพระโพธิสัตว์ 29. เรื่องพระโมหมัด นะปีของอิสามิกชน 30. เรื่องพระราชลัญจกรและตราประจำตัวประจำตำแหน่ง 31. เรื่องเล่นสาดน้ำวันสงกรานต์ เทศกาลลอยกระทง และประเพณีทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระ 32. ขวัญและประเพณีการทำขวัญ 33. จดหมายจากพ่อถึงลูก 34. เครื่องราชูปโภคและเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศของพระมหากษัตริย์ 25?? |
พระยาอนุมานราชธนถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2512
ที่มา : https://www.praphansarn.com/new/c_writer/detail.asp?ID=292
