“Angsana”  “Cordia” “Tahoma” สามชื่อนี้เป็นชื่อที่น้องๆ ทุกคนคงจะคุ้นเคยกันอยู่แล้ว บางคนเห็นปุ๊บก็ร้องอ๋อทันที่ว่า ชื่อนี้ไม่ใช่อะไร เป็นชื่อ font หรือ ตัวอักษรที่เราใช้กันอยู่บ่อยๆ ในโปรแกรมพิมพ์เอกสารในเครื่องคอมพิวเตอร์นั่นเอง แล้วเคยสงสัยกันบ้างไหมว่า ตัวอักษรแบบต่างๆ นี้มากจากไหน ใครเป็นคนคิด แล้วทำไม๊...ทำไมต้องมีตัวหนังสือหลากหลายแบบให้เราเลือกใช้กันด้วย ในเมื่อ ก.ไก่ ไม่ว่าจะเป็นตัวอักษรแบบไหน ก็อ่านได้ว่า ก.ไก่เหมือนกัน

          พี่ บาน-สถาวิทย์ ฤาชา type designer หรือนักออกแบบตัวอักษร จากบริษัท คัดสรร ดีมาก ศิษย์เก่ามหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี เอกออกแบบนิเทศศิลป์ จะมาช่วยไขข้อข้องใจเกี่ยวกับอาชีพนี้ให้เราค่ะ น้องๆ ที่สนใจงานด้านออกแบบ อาชีพนี้ก็เป็นตัวเลือกใหม่ที่น่าสนใจไม่แพ้งานออกแบบประเภทอื่น แต่ยังไง พี่บานก็ยืนยันมาค่ะว่า “อาชีพนี้ไม่ได้เป็นอาชีพใหม่ครับ แต่คนยังหาเราไม่เจอเท่านั้นเอง”

ตำแหน่ง type designer เหมือนหรือแตกต่างจาก font designer อย่างไร

Type designer คือเป็นนักออกแบบตัวอักษรครับ ส่วน font designer นี่ ที่จริงไม่มีอยู่ในระดับวิชาชีพ เพราะ font นี่เป็นลักษณะรูปแบบหนึ่งของโปรแกรมคอมพิวเตอร์เท่านั้นเองครับ
 

ความหมายของคำว่า “type designer” คืออะไร ครอบคลุมงานส่วนไหนบ้าง

Type designer ก็คือนักออกแบบตัวอักษรครับ ไม่ว่าจะเป็นภาษาไทย ภาษาอังกฤษ หรือภาษาใดๆ ก็ตาม คือเป็นคนที่ทำงานออกแบบตัวอักษร และครอบคลุมไปถึงการออกแบบโลโก้ที่เป็นตัวอักษร การออกแบบฟอนต์ และรวมถึงการออกแบบ lettering คือเป็นการออกแบบครบวงจรทุกอย่างเกี่ยวกับตัวอักษร กระทั่งการแก้ไขตัวอักษรที่มันควรจะได้รับการซ่อมแซม เช่นการรีแบรนด์ โลโก้ยังต้องมีรีแบรนด์ ตัวอักษรก็มี treatment ของเค้าด้วย

ทำไมจึงจำเป็นต้องมีตัวอักษรแบบต่างๆ หลายแบบ ความสำคัญของแบบตัวอักษรคืออะไร

ถ้าตอบให้เข้าใจง่ายๆ ก็เปรียบกับข้าวครับ ข้าวก็มีหลากหลายชนิด ทุกชนิดให้พลังงานเหมือนกัน แต่เพื่อรสชาติ ใจความ เนื้อหา ของแบรนด์ ของสินค้า หรือบุคลิกแต่ละคนย่อมไม่เหมือนกันอยู่แล้ว เพราะฉะนั้นตัวอักษร ถึงแม้ว่าเขียนขึ้นมาเป็นคำเดียวกัน แต่รูปแบบก็ต้องแตกต่างเพื่อให้เหมาะสมกับบุคลิกหรือภาพลักษณ์ขององค์กรหรือคนๆนั้นครับ

ลักษณะงานของ type designer

ตอนนี้รูปแบบที่ผมทำคือการออกแบบตัวหนังสือ ออกแบบฟอนต์ lettering และ โลโก้ไทป์ครับ

ตัวอย่างผลงานของพี่บาน

ล่าสุดคือทำให้กับธนาคารกรุงศรีอยุธยา เป็นตัวใหม่ล่าสุดที่น่าจะเริ่มเห็นกันบ้างแล้วครับ เพิ่ง launch ออกมาเมื่ออาทิตย์ที่แล้ว เห็นได้ตามป้ายบิลบอร์ด หรือตามรถไฟฟ้าก็จะเห็นกันบ้างแล้วครับ

โจทย์ที่ได้รับเพื่อการออกแบบตัวอักษรใหม่ๆ มักประกอบไปด้วยอะไรบ้าง

อันนี้ค่อนข้างซับซ้อนครับ เพราะขึ้นอยู่กับความต้องการของลูกค้าส่วนหนึ่ง และอีกส่วนหนึ่งก็คือประสบการณ์ของนักออกแบบเอง อย่าเช่น ฟอนต์ของกรุงศรีอยุธยาเนี่ย เราก็มีการวิเคราะห์ภาพลักษณ์ของเขาส่วนหนึ่งแล้ว อีกส่วนก็คือเอเจนซีที่ดูแลทางด้านภาพลักษณ์ของบริษัทลูกค้าก็จะบรีฟมาให้เรา เราก็ต้องใช้วิจารณญาณของเราเองออกแบบฟอนต์ขึ้นมา โดยให้อิงกับความเป็นไปได้ของรูปแบบองค์กรครับ ฟอนต์ก็เหมือนคนครับ มันจะมีอารมณ์และหน้าตาแตกต่างกันไป อยู่ที่ว่าเราจะหยิบจับคาแรคเตอร์แบบไหนขึ้นมาใช้

Type designer ต้องทำงานร่วมกับฝ่ายไหนบ้าง

ส่วนตัวผมแล้ว ต้องประสานงานกับทางเอเจนซีส่วนหนึ่ง ออฟฟิศเราเองอีกส่วนหนึ่ง แล้วก็ต้องประสานงานกับลูกค้าของเราด้วยครับ
ความยากง่ายของการเป็น type designer

ทุกคนมักจะคิดว่าอาชีพนี้เป็นอาชีพที่ใหม่ แต่ที่จริงแล้วมันไม่ได้ใหม่ครับ ส่วนมากจะยังหาเราไม่เจอเท่านั้นเอง เพราะฉะนั้นความรู้เกี่ยวกับอาชีพของพวกเรา สำหรับคนส่วนใหญ่ยังมีค่อนข้างจำกัด บางครั้งเขาก็เลยตีความหรือคาดหวังไม่เหมือนกับที่เราเสนอแนะไป ก็เลยอาจจะมีปัญหาการทำงานเกิดขึ้น อย่างเช่นว่า ลูกค้าอาจจะต้องการอย่างหนึ่ง แต่เราไม่สามารถทำให้ได้เพราะมันไม่ดีเพราะอย่างนี้ๆ เขาก็จะไม่เห็นในจุดที่เราเห็น

อย่างที่บอกครับ อาชีพนี้ที่จริงไม่ได้ใหม่ แต่คนส่วนใหญ่คิดว่ามันใหม่ ในบ้านเราเลยยังมีความรู้ความเข้าใจในด้านนี้น้อยครับ

งานสร้างตัวอักษรสักงานใช้เวลาทำนานแค่ไหน

คือต้องแยกย่อยอย่างนี้ก่อนครับ คือจะมีกระบวนการคุยงาน ต่อมาก็เป็นกระบวนการดีไซน์ พอเสร็จก็จะส่งต่อไปที่กระบวนการเทคนิคอล เป็นขั้นตอนสุดท้าย ฟอนต์หนึ่งก็จะตกอยู่ที่ประมาณหนึ่งถึงสองเดือน แต่ถ้าเป็นฟอนต์ที่เราอยากเขียนขึ้นมาเองสนุกๆ หรืออยากทำขาย อาจจะทำสักหนึ่งหรือสองอาทิตย์ก็เสร็จได้แล้วครับ
 

ฟอนต์มีการทดสอบก่อนใช้จริงเหมือนอย่างอื่นหรือไม่

มีครับ มีแน่นอนครับ มี lab test ของเราเอง คือคุณศุภกิจ เฉลิมลาภ จะเป็นคนทำหน้าที่ทดสอบฟอนต์ทุกตัวของบริษัท คัดสรร ดีมาก ฟอนต์ทุกตัวต้องผ่านสคริปและ hinting หรือการแสดงผลทางหน้าจอให้ออกมาสวยงาม

ข้อผิดพลาดที่มักจะเจอคืออะไร

ส่วนใหญ่ก็คือความไม่เข้าใจของลูกค้าครับ อย่าเช่นฟอนต์นี้ขีดจำกัดของเขาทำได้หนึ่งสีเท่านั้น ก็คือสีดำ แต่ลูกค้ามักจะคิดว่าทำได้หลายสี ก็อยากจะให้เราใส่สี ใส่มิติ ใส่เบลออะไรอย่างนี้

ฟอนต์ที่ดีควรจะเป็นแบบไหน

ฟอนต์ที่ดีหรือไม่ดีเนี่ยตอบยากนะครับ อย่างที่ผมทำงานอยู่ มันจะเป็นเรื่องของฟอนต์ไหนเหมาะหรือฟอนต์ไหนไม่เหมาะมากกว่า อย่างเช่นงานแต่งงานก็ควรเป็นฟอนต์ที่สวยๆ หรูหรา ให้อารมณ์โรแมนติก ถ้าเราไปใช้ตัวใหญ่ๆ หนาๆ แข็งๆมันก็ไม่เหมาะ เพราะฉะนั้นมันอยู่ที่กาลเทศะในการนำไปใช้มากกว่า เพราะฉะนั้นฟอนต์ที่ไม่ดีน่าจะไม่มีครับ ขึ้นอยู่กับคนที่เลือกเอาไปใช้อีกทีมากกว่า

การออกแบบตัวอักษรส่วนใหญ่ทำบนคอมพิวเตอร์หรือไม่

อันนี้ขึ้นอยู่กับแนวทางของแต่ละบุคคลครับ ส่วนใหญ่ อย่างถ้าผมทำก็จะเน้นการทำขึ้นบนคอมพิวเตอร์เลย แต่บางคนก็จะถนัดเขียน drawing บนกระดาษก่อน

พอร่างแบบเสร็จ เราก็มาดูกันว่าแบบไหนมันลงตัว แบบไหนเป็นแนวทางที่ใหม่ อย่างเช่น ตัว ก.ไก่ เคยสังเกตไหมครับว่ามันมีกี่สิบกี่ร้อยแบบ เพราะฉะนั้นหน้าที่หลักของ type designer ก็คือการท้าทายคนอ่านไปเรื่อยๆ ว่า ก.ไก่ แบบนี้ๆ จะอ่านกันได้หรือเปล่า มันแปลกใหม่พอหรือเปล่า

ต้องออกแบบทุกตัวที่จะแสดงผลบนจอคอมพิวเตอร์เลยหรือไม่

ใช่ครับ แต่จริงๆแล้วจะมีเยอะกว่านั้น อย่างเช่นสระอิ สระอี ก็จะออกแบบสองชุดครับ คือมีชุดที่อยู่ของเขาเฉยๆ ที่อยู่บนตัว บ. ใบไม้ หรือ ก. ไก่ อีกชุดหนึ่งก็จะเป็นชุดที่หลบหาง ป. ปลา เวลาพิมพ์ก็ไม่ต้องทับกัน

ทำไมถึงได้มาสนใจด้านตัวอักษร เสน่ห์ของตัวอักษรอยู่ตรงไหน จำเป็นต้องชอบอ่านหนังสือไหม

คนออกแบบตัวอักษรไม่จำเป็นต้องชอบอ่านหนังสือครับ เหมือนคนวาดรูปเก่งก็ไม่จำเป็นต้องชอบอ่านการ์ตูน แต่เท่าที่สังเกตดูจากเพื่อนๆและจากตัวเองนะครับ คนที่ชอบทางด้านนี้จะเป็นคนที่ละเอียดอ่อนมาก ต้องช่างสังเกตสังกา

ส่วนทำไมถึงชอบตัวหนังสือ ก็อาจจะมีเรื่องการพิมพ์เข้ามาเกี่ยวข้องด้วยครับ เพราะเมื่อก่อนบ้านของผมก็เป็นโรงพิมพ์มาก่อน ก็เลยจะผูกพันกับพวกนี้ ด้วยความที่แบบอักษร เมื่อสิบปีที่แล้วยังมีค่อนข้างน้อย เราก็เลยอยากเห็นหน้าตาตัวอักษรใหม่ๆบ้าง เกิดเป็นความท้าทายตัวเองขึ้นมา

ข้อดีข้อเสียของการเป็น type designer

ข้อดีก็คือการทำงานด้านนี้สามารถไปปรับใช้กับชีวิตประจำวันของเราได้เลย อย่างเช่นฝึกให้เราเป็นคนช่างสังเกต เป็นคนละเอียดอ่อน มีระเบียบวินัย การออกแบบตัวอักษรค่อนข้างต้องใช้เรื่องพวกนี้เยอะครับ นอกจากนี้ ยังสอนให้เราเป็นคนช่างวิเคราะห์ อย่างตัวอักษรบางทีเราก็จะดูแค่ตัวเดียว แต่มันจะมีมิติที่ตัวอักษรนั้นถูกนำไปพิมพ์เป็นประโยคยาวๆ หรือเป็นย่อหน้า เราก็ต้องวิเคราห์ว่า ถ้าหน้าตาตัวอักษรเป็นแบบนี้จะอ่านง่ายไหม ต้องการให้มันออกมาในลักษณะไหน งานนี้สอนเราเยอะครับ ยังสอนให้เรายืดหยุ่นด้วย

ส่วนข้อเสียของการเป็น type designer ผมคิดว่ามันไม่ใช่ข้อเสีย แต่เป็นความท้าทายมากกว่า เพราะอาชีพนี้ในบ้านเราค่อนข้างเหนื่อยครับ ต้องต่อสู้กับคนที่ไม่รู้จักเราเลย ก็ต้องพยายามอธิบายให้ความรู้เขา และชี้นำไปในทางที่ถูก บางคนอาจจะคิดว่าเป็นเรื่องที่เหนื่อย ก็เลยไม่สนุก แต่การให้ความรู้คนเป็นเรื่องที่สนุกครับ

อย่างที่คัดสรร ดีมากเราก็ไม่เคยเก็บความรู้ไว้ ก็จะมีคุณอนุทินที่ไปเป็นอาจารย์พิเศษให้กับมหาวิทยาลัยหลายๆที่ ก็เป็นคนให้ความรู้เกี่ยวกับด้านตัวอักษรมายาวนาน เป็นสิบปีแล้วครับ

การเป็น type designer น่าเบื่อหรือเปล่า

ผมคิดว่าทุกงานมันมีจุดที่น่าเบื่อครับ ทำไปสักพักหนึ่งก็จะเบื่อ ไม่อยากทำแล้ว แต่ว่าพอเปลี่ยนไปทำงานอื่นมันก็จะทำได้แป๊บเดียว แล้วก็จะอยากกลับมาทำงานที่เราชอบอีก

เวลาที่ผมออกแบบตัวอักษรแล้วรู้สึกเบื่อๆ ผมก็จะไปดูหนังฟังเพลง วาดรูป ไปทำกราฟิกเล่นๆ แล้วสักพักไฟมันก็จะกลับมาเอง ก็กลับมาทำงานต่อให้เสร็จ

บรรยากาศการทำงาน

จริงๆแล้วก็เหมือนกับงานออกแบบทั่วไปครับ แต่ผมเองจะชอบอะไรที่มันเงียบๆ อยู่คนเดียว อย่างนี้มากกว่า คือเป็นคนหูไวน่ะครับ พอได้ยินคนคุยกันก็จะต้องไปฟัง แต่ถ้าอยู่คนเดียวจะมีสมาธิสูงกว่า เราก็ทำงานของเราไปเรื่อยๆครับ

ผลงานที่ภูมิใจ

ภูมิใจกับตัวอักษรทุกตัวที่ทำมาครับ แต่ถ้าถามว่าตัวไหนที่โดดเด่นออกมา ก็นึกไม่ออกจริงๆครับ ทุกตัวรู้สึกดีหมด ทุกตัวภูมิใจหมด ทำด้วยใจรักครับ

ตัวหนังสือตัวไหนออกแบบยากที่สุด

ตัว ก. ไก่ ครับ เพราะมัน... หลบหลีกยาก แบบนี้ก็มีแล้ว แบบนั้นก็มีแล้ว อ. อ่าง กับ ฮ. นกฮูก ก็จัดว่ายากเหมือนกันครับ นอกจากนั้นก็เป็น ฑ. มณโฑ พวกอักษรที่ไม่ค่อยได้ใช้จะออกแบบยากครับ ในชีวิตประจำวันเราจะไม่ค่อยเจอพวกนี้ไงครับ

เอกลักษณ์ของตัวอักษรไทย

น่าจะอยู่ตรงที่อักษรไทยมันมีหัวครับ มันทำให้อักษรภาษาไทยสวย แล้วยังมีความโชคดีอีกอย่างก็คือ ตัวอักษรภาษาไทยอาจไปละม้ายคล้ายตัวอักษรภาษาอังกฤษได้ด้วย อย่างเช่น ในปัจจุบันเราอาจจะเห็นตัว U กับ บ. ใบไม้เป็นอันเดียวกันไปแล้ว หรือไม่ก็ตัว u กับ น. หนู มันก็อาจจะเป้นความโชคดีที่อักษรเราไปคล้ายกับตัวละตินได้

ที่เห็นฟอนต์เดี๋ยวนี้ไม่ค่อยมีหัว มันอาจจะเป็นเทรนด์ก็ได้ครับ เพราะเมื่อก่อนก็จะมีแต่ฟอนต์ที่มีหัวหมดเลย พอมาตอนนี้เด็กยุคใหม่ก็พยายามที่จะหนีคนรุ่นเก่า แล้วด้วยความคล้ายของตัวอักษรที่บอกไปด้วย มันเลยอนุญาตให้ทำได้

น้องๆ ที่สนใจอยากทำอาชีพ type designer ควรมีความสนใจหรือคุณสมบัติแบบไหน

จากตัวผมเอง จากประสบการณ์ก็คือได้เรียนออกแบบนิเทศศิลป์ ก็เคยเรียนวิชาที่เรียกว่า typography คือเป็นวิชาเกี่ยวกับการจัดวางตัวอักษร แต่ยังไม่ถึงกับการออกแบบตัวอักษรนะครับ บ้านเราจะมีสอนแค่วิชา typography อย่างเดียว ซึ่งนอกเหนือจากนั้นเราก็ต้องไปหาศึกษาเพิ่มเติมเอาเอง ค่อนข้างลำบากพอสมควร แต่ก่อนที่ผมจะได้มาทำด้านนี้ก็ศึกษาเอาเองมาส่วนหนึ่งเหมือนกันครับ

จากนั้นก็ได้มาเจอ บริษัท คัดสรร ดีมาก ถ้าได้ติดตามบริษัทนี้ก็จะได้เจอ blog ชื่อ anutin.org ซึ่งบล็อกนี้จะมีเขียนอธิบายเกี่ยวกับการออกแบบตัวอักษร การสร้างตัวอักษร วิธีการคิด ทุกอย่างจะถูกอัพลงในนั้น ผมก็เริ่มศึกษา แล้วเริ่มมาศึกษาจากคัดสรร ดีมาก เข้ามาปรึกษา เข้ามาพูดคุยกับอาจารย์ สุดท้ายเลยมาขอฝึกงานที่นี่เลย