พระสารประเสริฐ (ตรี  นาคะประทีป)

 ในขณะที่วันที่ 25 พ.ย.  เป็นวันคล้ายวันเสด็จสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ร.6  วันที่ 25 พ.ย. ก็เป็นวันคล้ายวันเกิดของข้าราชบริพารผู้รับใช้ใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาทในการถวายความเห็นเกี่ยวกับศัพท์ที่ใช้ในบทละครเรื่องมัทนะพาทา ทั้งยังเป็นผู้เสนอคำที่ใช้ขนานพระนามว่า “สมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า”  ด้วย ท่านผู้นี้คือ พระสารประเสริฐ

ถ้ากล่าวเพียงแค่นี้ คนรุ่นหลัง ๆ อาจสับสนว่าเป็นบรรดาศักดิ์ของผู้ใหญ่ท่านใดกัน เพราะข้าราชบริพารใน ร.6 ที่มีความสามารถย่อมมีอยู่หลายท่าน แต่ถ้ากล่าวถึงนามปากกา “เสฐียรโกเศศ – นาคะประทีป”  ทุกคนย่อมรู้จักดีเพราะทั้งสองท่านนี้มีผลงานที่สร้างสรรค์ไว้ร่วมกันเป็นวรรณกรรมชั้นเยี่ยม ไม่ว่าจะเป็นหิโตปเทศ กถาสริตสาคร นิยายเบงคลี ทศมนตรี ลัทธิของเพื่อน เรื่องรามเกียรติ์ และงานชิ้นสุดท้ายที่โด่งดังมาก ๆ คือกามนิต “เสฐียรโกเศศ”  เป็นนามปากกาของพระยาอนุมานราชธน ส่วนนาคะประทีป เป็นนามปากกาของพระสารประเสริฐซึ่งท่านมีชื่อจริงว่า “ตรี นาคะประทีป”  ผู้ซึ่งเมื่อเรียนจบชั้น 6 จาก รร.มัธยมศึกษาสวนกุหลาบแล้วท่านก็บรรพชาเป็นสามเณร ศึกษาเล่าเรียนทั้งภาษาบาลีและสันสกฤต มีความสามารถในการใช้ภาษาไทยได้ถูกต้องและสละสลวย  เขียนโคลง ฉันท์ กาพย์ กลอนได้อย่างเลื่องชื่อ และสอบได้เปรียญ 7 ประโยค ตั้งแต่ยังเป็นสามเณรอายุเพียง 18 ปี

นอกจากจะเป็นผู้สร้างสรรค์วรรณกรรมที่มีคุณค่ามาก และเป็นผู้รับใช้ใกล้ชิดในการทรงงานพระราชนิพนธ์ของล้นเกล้าฯ ร.6 อย่างที่กล่าวมาแล้วสิ่งหนึ่งที่น่าจะเป็นแบบอย่างสำหรับคนรุ่นหลัง คือ การอบรมเลี้ยงดูบุตรของท่าน ซึ่งได้ให้สัมภาษณ์ไว้ในหนังสือสยามรัฐฉบับบุคคลดีเด่นในสยาม ปี 2535  ในการที่ท่านได้สอดแทรกวิธีคิด หรือแนวคิดจากสิ่งแวดล้อมรอบ ๆ ตัว อย่างเป็นขั้นเป็นตอน โดยตลอดเวลาได้เน้นย้ำให้เป็นผู้ยึดความมีคุณธรรม และศีลธรรมอยู่เสมอ  ตั้งแต่เล็กก็สอนวิธีพูดที่ถูกต้อง สอนภาษาไทยด้วยการเขียนนิทานให้อ่านโดยค่อย ๆ เพิ่มความสนุกความซับซ้อนในเนื้อหามากขึ้นตามลำดับอายุ   เติบโตขึ้นก็มีแนวคิดจากธรรมชาติแวดล้อม เช่น ในยามพักผ่อน เดินดูดอกไม้ ด้วยกัน เมื่อดูบัวก็จะกล่าวชี้ชวนให้คิดว่า  “บัวเป็นพันธุ์ไม้ประเสริฐ มีดอกมาให้บูชาพระ เมื่อเริ่มเหี่ยวนำไปตากแดดให้แห้งสนิทแล้วปรุงยาได้ ฝักให้เมล็ดรับประทานได้ทั้งอ่อนและแก่ ใบอ่อนใช้รับประทาน ใบแก่ใช่ห่อของ ก้าน ราก และเหง้า มีประโยชน์ทั้งนั้น ดอกทุกดอกเมื่อโผล่ขึ้นมาก็ชูขึ้นเหนือน้ำเป็นนิจ ลูกจงเป็นผู้สวยด้วยศีลธรรมพยายามทำตัวให้ดีเด่นเช่นดอกบัว จะเป็นบัวหลวงหรือบัวที่ใช้สายมาปรุงอาหาร  ดอกก็ชูเหนือน้ำทั้งนั้น”   เมื่อดูดาว ก็แนะนำให้ดูลักษณะและความงามของดาวพร้อมทั้งสอนว่า  “ขอให้ลูกทำตัวให้ดีเด่นดังดวงดาว ชอบทางไหนก็ทำตนให้ดีเด่นไปในทางนั้นจนได้  มีศีลธรรมประจำใจเหมือนดาวแต่ละดวงที่เรืองแสงสุกใสในตัวเอง แสงจันทร์เพ็ญ หรือแสงอาทิตย์แรงกล้าก็ไม่อาจเลือนแสงดาวอันนิรันดร์ ดาวไม่เคยดับ โคจรตามทิศทางของดาวอย่างสม่ำเสมอไม่มีชะงักหักเห”  ในเรื่องของการพูดการเขียนก็อบรมอยู่เสมอว่า  “จะพูดหรือเขียนถึงอะไร  ให้เรื่องนั้น ปรากฎออกมาให้กระจ่าง จะฟังวันนี้หรืออีกหลายสิบปีก็รู้เรื่อง”

บ้านเมืองของเรานี้มีนักปราชญ์ – ราชบัณฑิต อยู่มาก  เราจึงควรยกย่องเชิดชูเกียรติคุณของท่านเหล่านั้นให้เป็นที่ประจักษ์  โดยนอกจากจะเป็นศักดิ์ศรีของชาติแล้ว  เยาวชนรุ่นหลังจะได้ถือเป็นแบบอย่างในการพัฒนาตนเองให้เป็นผู้มีคุณค่า เป็นกำลังสำคัญของชาติบ้านเมืองต่อไปดังเช่น การนำเสนอเรื่องราวของพระสารประเสริฐ  (ตรี  นาคะประทีป) ในครั้งนี้

เรียบเรียงจาก - พระสารประเสริฐ (ตรี  นาคะประทีป) ในความทรงจำของลูกสาว : สยามรัฐ ฉบับบุคคลดีเด่นในสยาม : 2535

ข้อมูลจาก : บทความพิเศษ ประกอบรายการของสถานีวิทยุ อสมท.  เรื่อง  "พระสารประเสริฐ (ตรี  นาคะประทีป)" ผลิตโดย ส่วนสนับสนุนการผลิตวิทยุ งานบริการการผลิต ฝ่ายออกอากาศวิทยุ กรุงเทพ