สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว และสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ในอาณาจักรโพรทิสตา (Protista) คือ สิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่ไม่มีระบบเนื้อเยื่อ และโครงกระดูกเหมือนสัตว์ชั้นสูงชนิดอื่นๆ ดังนั้น การเคลื่อนไหวที่เกิดขึ้นจึงจำเป็นต้องอาศัยโครงร่างค้ำจุนภายในเซลล์ที่เรียกว่า ไซโทสเกเลตอน (cytoskeleton) ซึ่งประกอบด้วยเส้นใยโปรตีนจำนวนมาก เช่น ไมโครฟิลาเมนท์ (microfilament) ที่ประกอบขึ้นจากโปรตีน 2 ชนิด ได้แก่ แอคติน (actin) และไมโอซิน (myosin) ทำหน้าที่คงรูปร่าง ไปพร้อมกับการกำหนดลักษณะการเคลื่อนไหว

การเคลื่อนที่ของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว

1. การเคลื่อนที่แบบอะมีบอยด์ (amoeboid movement) เป็นการเคลื่อนไหวโดยอาศัยการไหลของไซโทพลาซึม ส่วนของโพรโทพลาซึมภายในเซลล์ทั้งหมดทำให้เกิดการเคลื่อนไหว โดยอาศัยการยืดหดส่วนของไซโทพลาซึมออกนอกเซลล์ หรือที่เรียกว่า เท้าเทียม (pseudopodium) ในราเมือกและอะมีบา ซึ่งการไหลของไซโทพลาซึมนี้ เกิดขึ้นจากการไหลไปมาของเอกโทพลาซึม (ectoplasm) หรือไซโทพลาซึมชั้นนอก ที่มีลักษณะเป็นสารกึ่งแข็งกึ่งเหลว (gel) และเอนโดพลาซึม (endoplasm) หรือไซโทพลาซึมชั้นใน ที่มีลักษณะคล้ายของเหลว (sol) ภายในเซลล์ ซึ่งสามารถดันเยื่อหุ้มเซลล์ให้โป่งออก กลายเป็นเท้าเทียมสำหรับการเคลื่อนไหว

2. การเคลื่อนที่โดยใช้แฟลกเจลลัม (flagellum) และซิเลีย (cilia) เป็นการอาศัยโครงสร้างขนาดเล็กที่มีลักษณะคล้ายหนวด หรือขนยื่นออกมาจากเซลล์ ทำหน้าที่โบกสะบัดและพาร่างกายเคลื่อนที่ ซึ่งแฟลเจลลัมมักพบในสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวบางชนิด เช่น ยูกลีน่า และวอลวอกซ์ มีจำนวนไม่มากราว 1-2 เส้น ในขณะที่ซิเลียมีลักษณะคล้ายขนจำนวนมาก มักพบในเซลล์ของพืชหรือสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว เช่น พารามีเซียม และพลานาเรีย

พัดชา วิจิตรวงศ์