การแบ่งเซลล์แบบไมโอซิส ที่เป็นการแบ่งเซลล์เพื่อสร้างเซลล์สืบพันธุ์ ที่มีจำนวนโครโมโซมเป็นแฮพลอยด์ (n) และเมื่อมีการปฏิสนธิระหว่างอสุจิ และเซลล์ไข่ ซึ่งต่างก็เป็นแฮพลอยด์ ก็จะได้ไซโกตที่เป็นดิพลอยด์ (2n) จากไซโกตจะมีการแบ่งเซลล์แบบไมโทซิสเพื่อเพิ่มจำนวนเซลล์ จากนั้นเซลล์ที่ได้จะมีการเปลี่ยนแปลงสภาพ (cell differentiation) ไปทำหน้าที่เฉพาะอย่าง เกิดเป็นเนื้อเยื่อและอวัยวะต่างๆ ยกเว้นเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างเซลล์สืบพันธุ์จะมีการแบ่งเซลล์แบบไมโอซิสเมื่อสิ่งมีชีวิตนั้นเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ การเปลี่ยนสภาพของเซลล์ ทำให้เซลล์มีโครงสร้าง และหน้าที่การทำงานเฉพาะอย่างในสัตว์ เช่น เซลล์เม็ดเลือดแดง เซลล์ประสาท เซลล์กล้ามเนื้อ ส่วนในพืช เช่น เซลล์ในกลุ่มท่อลำเลียงน้ำและอาหาร เป็นต้น

เซลล์เมื่อแบ่งตัวแล้ว ก็จะเปลี่ยนสภาพไปเพื่อทำหน้าที่เฉพาะอย่าง การแบ่งเซลล์แบบไมโทซิส ทำให้ได้จำนวนเซลล์เพิ่มมากขึ้น และเป็นผลให้เกิดการเจริญเติบโตของสิ่งมีชีวิตชนิดนั้น ซึ่งตามปกติแล้ว จะเกิดกระบวนการต่างๆ 4 กระบวนการ คือ

1. การเพิ่มจำนวนเซลล์ (cell multiplication) ในสิ่งมีชีวิตที่เป็นเซลล์เดียว เมื่อมีการแบ่งเซลล์ เพื่อเพิ่มจำนวนเซลล์ ก็จะทำให้เกิดการสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศขึ้น ส่วนในพวกสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ เมื่อเกิดปฏิสนธิแล้ว เซลล์ที่ได้ก็คือไซโกต ซึ่งจะมีการแบ่งเซลล์แบบไมโทซิส เพื่อเพิ่มจำนวนเซลล์ให้มากขึ้น ผลจากการเพิ่มจำนวนเซลล์ทำให้ได้เซลล์ใหม่มากขึ้น และมีขนาดเพิ่มขึ้น การจะมีเซลล์มากน้อยแค่ไหน ก็แล้วแต่ชนิดของสิ่งมีชีวิตนั้นว่ามีขนาดเล็ก หรือขนาดใหญ่เท่าใด

2. การเจริญเติบโต (growth) ในสิ่งมีชีวิตที่เป็นเซลล์เดียว การเพิ่มของโพรโทพลาซึมก็จัดว่า เป็นการเจริญเติบโต เมื่อเซลล์ของสิ่งมีชีวิตแบ่งเซลล์ในตอนแรก เซลล์ใหม่ที่ได้จะมีขนาดเล็กกว่าเซลล์เดิม ในเวลาต่อมาเซลล์ใหม่ที่ได้จะสร้างสารต่างๆ เพิ่มมากขึ้น ทำให้ขนาดของเซลล์ใหม่นั้นขยายขนาดขึ้น ซึ่งจัดเป็นการเจริญเติบโตด้วย ในสิ่งมีชีวิตพวกที่เป็นหลายเซลล์ การเพิ่มจำนวนเซลล์หรือการขยายขนาดให้ใหญ่ขึ้นจัดเป็นการเจริญเติบโต

3. การเปลี่ยนแปลงของเซลล์ เพื่อไปทำหน้าที่ต่างๆ (cell differentiation) สิ่งมีชีวิตที่เป็นเซลล์เดียว ก็มีการเปลี่ยนแปลงของเซลล์เพื่อไปทำหน้าที่ต่าง ๆ เหมือนกัน เช่น มีการสร้างเซลล์ที่ทนทานต่อสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมได้ดี เช่น การสร้างเอนโดสปอร์ (endospore) ของแบคทีเรีย ในพวกสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินก็มี เช่น การสร้างเซลล์พิเศษ ซึ่งเรียกว่า เฮเทอโรซิสต์ (heterocyst) มีผนังหนา และสามารถจับก๊าซไนโตรเจนในอากาศ เปลี่ยนเป็นสารประกอบไนโตรเจนที่มีประโยชน์ต่อเซลล์ของสาหร่ายชนิดนั้นๆ ได้ 

4. การเกิดรูปร่างที่แน่นอน (morphogenesis) เป็นผลจากการเพิ่มจำนวนเซลล์การเจริญเติบโต หรือการเปลี่ยนแปลงของเซลล์เพื่อทำหน้าที่ต่างๆ ขบวนการเหล่านี้จะเกิดขึ้นในระยะเอมบริโออยู่ตลอดเวลาที่มีการสร้างอวัยวะต่างๆ ขึ้น

พัดชา วิจิตรวงศ