เซลล์มีการติดต่อสื่อสาร (communicate) กับเซลล์อื่นๆ หรือกับสิ่งแวดล้อมภายนอก โดยอาศัยโปรตีนที่อยู่ที่เยื่อหุ้มเซลล์ หรือโดยอาศัยสารเคมี (chemical compounds) ที่เซลล์สร้างแล้วหลั่งออกมานอกเซลล์

การสื่อสารระหว่างเซลล์ที่อยู่ชิดติดกัน (cell communication by direct contact between cells)

ประกอบด้วย

        1. gap junction การสื่อสารในรูปแบบนี้ อาศัยช่องขนาดเล็กที่เป็นทางเชื่อมติดต่อระหว่างเซลล์ สำหรับในเซลล์สัตว์
        2. tight junction กั้นไม่ให้สารไหลผ่านระหว่างเซลล์ พบภายในลำไส้ เซลล์บุท่อไต และกระเพาะปัสสาวะ
        3. plasmodesmata ช่องว่างบริเวณผนังเซลล์ในเซลล์พืช

เมื่อเท้าของเราไปสัมผัสกับตะปูที่ร้อน เราจะชักเท้าออกจากตะปูทันที แสดงว่าเซลล์รับความรู้สึกที่ผิวหนังรับความรู้สึก และสื่อสารไปยังเซลล์ประสาท นำคำสั่งที่อยู่ไขสันหลัง สั่งการให้เซลล์กล้ามเนื้อที่ขาหดตัวยกขาออกจากตะปู แสดงว่าเซลล์ที่อยู่ไกลกันสามารถสื่อสารกันได้ โดยที่เซลล์ประสาทรับความรู้สึกเมื่อรับความรู้สึก ก็จะมีการเคลื่อนที่ของกระแสประสาทไปตามใยประสาท เมื่อกระแสประสาทเคลื่อนที่ไปที่ปลายแอกซอนของใยประสาท ก็จะมีการปล่อยสารสื่อประสาทจากเซลล์หนึ่ง ส่งต่อให้อีกเซลล์หนึ่ง ซึ่งอยู่ใกล้กับปลายแอกซอน โดยที่เยื่อหุ้มเซลล์ของเซลล์ประสาทตัวรับ จะมีโปรตีนซึ่งเป็นตัวรับสารสื่อประสาท

การสื่อสารโดยใช้ฮอร์โมน

การสื่อสารโดยใช้ฮอร์โมนก็เป็นอีกตัวอย่างของการสื่อสารของเซลล์ที่อยู่ไกลกัน โดยเซลล์จากต่อมไร้ท่อจะส่งสารเคมีไปตามระบบหมุนเวียนเลือด ไปยังเซลล์ของอวัยวะเป้าหมาย

จากที่กล่าวมาแล้วจะเห็นว่ากระบวนการสื่อสารระหว่างเซลล์มี 3 ขั้นตอน ได้แก่

        1. การรับสัญญาณ (reception) หมายถึง การที่เซลล์เป้าหมายรับสัญญาณ (signal) จากภายนอกเซลล์ โดยโปรตีนตัวรับซึ่งอยู่บริเวณผิวของเซลล์เป้าหมาย จับตัวกับโมเลกุลของสารเคมีที่หลั่งออกมาจากเซลล์อื่น เช่น ฮอร์โมน สารสื่อประสาท ถ้าเป็นสเตรอยด์ ตัวรับสัญญาณจะอยู่ภายในเซลล์

        2. การส่งสัญญาณ (signal transduction) เป็นการเปลี่ยนรูปแบบสัญญาณ เมื่อโมเลกุลของฮอร์โมนหรือสารสื่อประสาทจับกับโปรตีนตัวรับ ทำให้โปรตีนตัวรับเกิดการเปลี่ยนแปลงเพื่อส่งสัญญาณ

        3. การตอบสนอง (response) เป็นขั้นตอนที่เซลล์เป้าหมายแสดงกิจกรรมต่างๆ ตอบสนองต่อสัญญาณที่ได้รับ เช่น การหลั่งสารออกจากเซลล์ การจัดเรียงตัวของไซโทสเกเลตอน ทำให้เซลล์เปลี่ยนรูปร่าง การตอบสนองของเซลล์มีความจำเพาะต่อสารเคมี เพราะเซลล์ต่างชนิดกันมีโปรตีนที่เป็นตัวรับต่างชนิดกัน การตอบสนองจึงขึ้นอยู่กับชนิดของโปรตีนตัวรับของเซลล์นั้นๆ สิ่งสำคัญในการตอบสนองต่อสัญญาณคือ ความสามารถของโปรตีนตัวรับในการเปลี่ยนรูปร่างกลับไปมาได้ เพื่อให้พร้อมที่จะตอบสนองเมื่อได้รับสัญญาณใหม่

พัดชา วิจิตรวงศ