ชีววิทยา ตรงกับภาษาอังกฤษว่า “Biology” ซึ่งรากศัพท์มาจากภาษากรีก คือ bios หมายถึงสิ่งมีชีวิต และ logos หมายถึงการมีเหตุผล หรือความคิด ดังนั้น วิชาชีววิทยาจึงหมายถึง การศึกษาทางธรรมชาติ และกระบวนการต่างๆ ของสิ่งมีชีวิตอย่างมีเหตุผล ทำให้มีความรู้ความเข้าใจในสิ่งมีชีวิตชนิดต่างๆ ที่เป็นส่วนหนึ่งของสิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัวเรา และตัวของมนุษย์ที่ร่วมระบบนิเวศเดียวกัน การศึกษาเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิต เราจะต้องเข้าใจคุณสมบัติ หรือธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต

โดยปกติแล้วชีววิทยาแยกออกเป็น 3 กลุ่มใหญ่ คือ พฤกษศาสตร์ (Botany) ซึ่งศึกษาเกี่ยวกับพืช สัตววิทยา (Zoology) เป็นการศึกษาเกี่ยวกับสัตว์ และจุลชีววิทยา(Microbiology) เป็นการศึกษาสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่มองไม่เห็นด้วยตาเปล่า แต่ละกลุ่มจึงแตกแยกออกเป็นวิชาย่อยๆ อีก เช่น

1. Anatomy กายวิภาคศาสตร์ ศึกษาเกี่ยวกับโครงสร้างส่วนต่างๆของสิ่งมีชีวิต
2. Bacteriology แบคทีเรียวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับแบคทีเรีย
3. Biochemistry ชีวเคมี ศึกษาเกี่ยวกับโครงสร้าง และกระบวนการเปลี่ยนแปลของสารชีวโมเลกุลในสิ่งมีชีวิต
4. Botany พฤกษศาสตร์ ศึกษาเกี่ยวกับพืช
5. Cytology เซลล์วิทยา ศึกษาเกี่ยวกับเซลล์
6. Ecology นิเวศวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตด้วยกัน และสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม
7. Entomology กีฏวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับแมลง
8. Embryology คัพภะวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับตัวอ่อนของสิ่งมีชีวิต
9. Ethology พฤติกรรมศาสตร์ ศึกษาเกี่ยวกับพฤติกรรมของสัตว์
10. Evolution วิวัฒนาการ ศึกษาเกี่ยวกับการเจริญเปลี่ยนแปลของสิ่งมีชีวิต จากอดีตจนถึงปัจจุบัน
11. Genetics พันธุศาสตร์ ศึกษาเกี่ยวกับการถ่ายถอดลักษณะทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต
12. Helminthology หนอนพยาธิวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับหนอนพยาธิชนิดต่างๆ
13. Ichthyology มีนวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับปลา
14. Microbiology จุลชีววิทยา ศึกษาเกี่ยวกับจุลินทรีย์
15. Morphology สัณฐานวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับลักษณะรูปร่าง โครงสร้างของร่างกาย
16. Mycology เห็ดราวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับเห็ดรา
17. Ornithology ปักษีวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับนก
18. Phycology สาหร่ายวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับสาหร่าย
19. Physiology สรีรวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับหน้าที่การทำงานของอวัยวะในร่างกาย
20. Protozoology โพรโตซัววิทยา ศึกษาเกี่ยวกับโพรโตซัว
21. Taxonomy อนุกรมวิธาน ศึกษาเกี่ยวกับการจัดหมวดหมู่ การตั้งชี่อและการเรียกชื่อสิ่งมีชีวิต
22. Virology ไวรัสวิทยา ศึกษาเกี่ยวกับไวรัส

ความสำคัญของชีววิทยา

1. เราทุกคนล้วนเป็นสิ่งมีชีวิต การศึกษาชีววิทยาช่วยให้เรารู้จักตัวเอง รู้จักพืชและสัตว์ รวมทั้งสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวเราซึ่งมีความสัมพันธ์กัน
2. รู้จักระบบต่างๆ ในร่างกาย และเข้าใจการทำงานของระบบเหล่านั้น เช่น กลไกของระบบภูมิคุ้มกันเมื่อร่างกายได้รับเชื้อโรค เป็นต้น
3. เข้าใจถึงหลักการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม ทำให้ทราบว่า ทำไมสิ่งมีชีวิตถึงมีความแตกต่างกัน
4. เข้าใจการกำเนิดสิ่งมีชีวิต รวมทั้งยังช่วยทำให้เข้าใจถึงสิ่งมีชีวิตทุกชนิดว่าเกิดขึ้นมาบนโลกได้อย่างไร และมีวิวัฒนาการอย่างไร
5. สามารถใช้กล้องจุลทรรศน์ศึกษาโครงสร้างของเซลล์ เพื่อสนับสนุนกระบวนการชีวเคมีที่เกิดขึ้นภายในเซลล์
6. ชีววิทยามีประโยชน์ในด้านต่างๆ เช่น นำไปใช้ในการเพิ่มผลผลิตของอาหาร ประโยชน์ในด้านการแพทย์ ผลิตยารักษาโรค ควบคุมแก้ไขปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม การบำบัดน้ำเสีย เป็นต้น
7. การเข้าใจสมดุลของพืช สัตว์ จุลินทรีย์ในฐานะผู้ผลิตอาหาร ผู้ย่อยสลายสาร อันจะก่อให้เกิดวัฎจักรต่างๆ ของสารในระบบนิเวศ ซึ่งนำไปสู่ความสมดุลของสารในธรรมชาติได้ดียิ่งขึ้น

เรียบเรียงโดย : พัดชา วิจิตรวงศ์