การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ เป็นการสืบพันธุ์ที่ไม่ต้องอาศัยเซลล์สืบพันธุ์ (Sex Cell) เป็นการสืบพันธุ์ที่สร้างหน่วยใหม่ขึ้นมาจากสิ่งมีชีวิตเดิม อาจเกิดได้โดยการจำลองตัวเองของหน่วยพันธุกรรม การแบ่งนิวเคลียสหรือการแบ่งเซลล์ หน่วยใหม่ที่เกิดขึ้นมาจะมีลักษณะเหมือนตัวแม่ทุกประการ การสืบพันธุ์แบบนี้พบตั้งแต่สิ่งมีชีวิตที่ยังไม่เป็นเซลล์ พวกเซลล์เดียว และพวกหลายเซลล์ไปจนถึงสัตว์ชั้นสูง การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศมักพบในสัตว์ชั้นต่ำ หรือสัตว์ที่มีเซลล์เดียวด้วยวิธีการต่าง ๆ ได้แก่ การแตกหน่อ การแบ่งตัวออกเป็นสอง การงอกใหม่ การสร้างสปอร์ การขาดออกเป็นท่อน เป็นต้น

1. การแตกหน่อ

เป็นการสืบพันธุ์ของสัตว์ชั้นต่ำ โดยเมื่อเจริญเติบโตเต็มที่แล้ว จะมีการสร้างเนื้อเยื่อข้างลำตัวงอกออกมา หลังจากติดอยู่กับตัวแม่ระยะหนึ่ง จะหลุดออกมาเป็นอิสระตามลำพัง สัตว์ที่มีการสืบพันธุ์ลักษณะนี้ ได้แก่ ไฮดรา ยีสต์ ฟองน้ำ ในพืชชั้นสูงก็มีพวกขิง ข่า กล้วย ไผ่ เป็นต้น

2. การแบ่งตัวออกเป็นสอง

เกิดขึ้นกับสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวพวกโพรติสตา ได้แก่ อะมีบา พารามีเซียม ยูกลีนา และแบคทีเรีย การสืบพันธุ์วิธีนี้เกิดขึ้นโดยการแบ่งตัวจาก 1 เซลล์ เป็น 2 เซลล์ โดยนิวเคลียสของเซลล์จะแบ่งตัวก่อน แล้วไซโทพลาซึมจะแบ่งตามได้เป็นตัวใหม่ 2 ตัว ซึ่งแต่ละตัวจะมีลักษณะเหมือนตัวเดิมทุกประการ เช่น การแบ่งตัวของอะมีบา

3. การงอกใหม่

พบในสัตว์ชั้นต่ำ ได้แก่ ดาวทะเล พลานาเรีย ไส้เดือนดิน ดอกไม้ทะเล ปลิงทะเล การงอกใหม่เป็นการสร้างส่วนของร่างกายที่ขาดหายไป โดยสัตว์เหล่านี้ถ้าร่างกายถูกตัดออกเป็นส่วน ๆ แต่ละส่วนจะสามารถงอกเป็นสิ่งมีชีวิตตัวใหม่ได้ ดังนั้น การงอกใหม่นี้จึงทำให้มีจำนวนสิ่งมีชีวิตเพิ่มขึ้นจากจำนวนเดิม

4. การสร้างสปอร์

เป็นการสืบพันธุ์ที่เกิดจากการแบ่งนิวเคลียสหลาย ๆ ครั้ง ต่อจากนั้น ไซโทพลาซึมจะแบ่งตามแล้วจะมีการสร้างเยื่อกั้นเป็นส่วน ๆ แต่ละส่วนจะมีนิวเคลียส 1 อัน เรียกว่า สปอร์ สัตว์ที่มีการสืบพันธุ์แบบนี้ ได้แก่ พลาสโมเดียม ซึ่งเป็นสัตว์ที่ทำให้เกิดโรคไข้มาลาเรีย

5. การขาดออกเป็นท่อน

เป็นการสืบพันธุ์พวกที่มีเซลล์ต่อกันเป็นเส้นสาย โดยการหักเป็นท่อน ๆ แล้วงอกเพิ่มขึ้น โดยแต่ละท่อนที่หลุดไป จะแบ่งตัวไปเซลล์ใหม่ต่อกันเป็นเส้นสายเจริญต่อไป เช่น พวกหนอนตัวแบน สาหร่ายทะเล

เรียบเรียงโดย : ปิตุพร พิมพาเพชร