ผังมโนทัศน์สาระการเรียนรู้

ความหมายของภูมิปัญญาทางภาษา
   ภูมิปัญญาทางภาษา คือ ความสามารถในการแฝงข้อคิด สภาพสังคม องค์ความรู้ ตลอดจนความงดงาม และความบันเทิงต่าง ๆ ผ่านสื่อที่เป็นภาษา เช่น ภาษาไทย ภาษาถิ่น วรรณกรรม และบทเพลง โดยผู้รับสารจะต้องวิเคราะห์เนื้อหาสิ่งที่แฝงอยู่ในสารนั้น ๆ ด้วยตนเอง

ภูมิปัญญาในภาษาไทย
   ศิลปะการใช้ถ้อยคำ ได้แก่
   ๑) เชาว์ไหวพริบในการสร้างคำ
   ๒) ความหลากหลายในถ้อยคำ
   ๓) การสัมผัสคล้องจอง
   ๔) การเปลี่ยนแปลงคำ
   ๕) การเรียงคำ

   ลักษณะเด่นทางภาษา
   ๑) ภาษามีวรรณยุกต์
   ๒) ภาษามีลักษณนาม
   ๓) ภาษาไทยมีระดับ

   ภูมิปัญญาไทยในคำประพันธ์
   โดยทั่วไปกวีมักจะแฝงความคิดไว้ในบทร้อยกรอง ตลอดจนให้สำนวนภาษาที่ไพเราะกินใจ

 

วรรณกรรมพื้นบ้าน
   ความหมายของวรรณกรรมพื้นบ้าน
   วรรณกรรมพื้นบ้าน คือ งานหนังสือ หรืองานประพันธ์ที่ให้ความรู้เกี่ยวกับสภาพการดำเนินชีวิต สภาพสังคม เศรษฐกิจ ภาษา ทัศนคติ หรือความเชื่อของคนในท้องถิ่นใดท้องถิ่นหนึ่งโดยเฉพาะ ซึ่งเป็นแบบอย่างและมีการถ่ายทอดมาจนถึงคนในสมัยปัจจุบัน

   ลักษณะของวรรณกรรมพื้นบ้าน
   ๑) เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สืบทอดกันมาแบบปากต่อปาก
   ๒) เป็นแหล่งข้อมูลที่บันทึกขนบธรรมเนียมประเพณีของคนในท้องถิ่น
   ๓) ไม่ปรากฏนามผู้แต่งที่ชัดเจน
   ๔) ใช้ภาษาถิ่น
   ๕) ใช้ตัวอักษรท้องถิ่น
   ๖) ใช้ฉันทลักษณ์ท้องถิ่น
   ๗) เนื้อเรื่องมีจุดมุ่งหมายเพื่อสนองความต้องการของคนในท้องถิ่นบางประการ

   ประเภทของวรรณกรรมพื้นบ้าน แบ่งได้ ๒ ประเภท คือ
   ๑) วรรณกรรมมุขปาฐะ
   ๒) วรรณกรรมลายลักษณ์อักษร

   การรวบรวมวรรณกรรมพื้นบ้าน
   ในหน่วยการศึกษานี้จะกล่าวถึงวรรณกรรมมุขปาฐะ ซึ่งแบ่ง ๕ ประเภท ได้แก่
       ๑) เพลงพื้นบ้านหรือเพลงชาวบ้าน คือ เพลงที่ชาวบ้านแต่งขึ้นเพื่อร้องในโอกาสต่าง ๆ ดังนี้
            (๑) เพลงกล่อมเด็ก
            (๒) เพลงปลอบเด็ก
            (๓) เพลงร้องเล่น
            (๔) เพลงประกอบการละเล่นของเด็ก
            (๕) เพลงปฏิพากย์
       ๒) ปริศนาคำทาย คือ ข้อความที่ตั้งเป็นปมคำถามเพื่อให้อีกฝ่ายทายคำตอบ
       ๓) สำนวนภาษิต มีลักษณะที่แตกต่างกันเล็กน้อย ระหว่าง สำนวน คือ ถ้อยคำเปรียบเปรย ไม่แปลตรงตัว มักมีความหมายแฝง คำพังเพย คือ คำกล่าวกลาง ๆ เพื่อเตือนใจ ไม่มุ่งสั่งสอนโดยตรง และภาษิต คือ คำกล่าวเพื่อสั่งสอน ชี้ให้เห็นว่าสิ่งใดดี สิ่งใดไม่ดี แบ่งได้เป็น ๔ ประเภท คือ ภาษิตที่มุ่งสั่งสอน ภาษิตเชิงเปรียบเทียบ ภาษิตแบบอุปมาอุปไมย และภาษิตประเภทอ้างอิง
       ๔) นิทานพื้นบ้าน คือเรื่องเล่าท้องถิ่นที่สืบทอดต่อ ๆ กันมา นิทานพื้นบ้านแบ่งได้เป็น ๕ ประเภท ดังนี้ นิทานปรัมปรา นิทานท้องถิ่นเทพนิยาย นิทานสัตว์ และนิทานตลกขบขัน
       ๕) ตำนาน เป็นเรื่องที่มีความเกี่ยวพันกับศาสนา ความเชื่อ เป็นเรื่องที่สืบต่อกันมา เพื่ออธิบายสถานที่หรือสิ่งต่าง ๆ สามารถแบ่งออกเป็น ๒ ประเภท คือ ตำนานประเภทนิยายประจำท้องถิ่น และตำนานประเภทเทพนิยาย

คำสำคัญ ภูมิปัญญาทางภาษา ศิลปะการใช้ถ้อยคำ ลักษณะเด่นทางภาษา วรรณกรรมพื้นบ้าน

แหล่งที่มา : สำนักพิมพ์ วัฒนาพานิช www.wpp.co.th