ผังมโนทัศน์สาระการเรียนรู้

คำมูล
     คำมูล = คำดั้งเดิม/คำพื้นฐานในแต่ละภาษา
     คำมูลอาจเป็นคำที่คิดขึ้นหรือคำยืม คำมูลในภาษาไทยเป็นคำโดดใช้เรียกสิ่งของและบอกลักษณะอาการทั่วไป สาเหตุที่ทำให้คำมูลพยางค์เดียวเปลี่ยนไปเป็นคำมูลหลายพยางค์ ดังนี้
 

คำซ้ำ
     คำซ้ำ = กล่าวคำมูลซ้ำ ใช้ไม้ยมกแทนคำหลัง
     หลักการสร้างคำซ้ำ คำส่วนมากใช้เป็นคำซ้ำได้ เช่น กล้วย ๆ (ซ้ำคำมูล) นั่ง ๆ นอน ๆ (นำคำซ้ำมารวมเป็นคำซ้อน) เลียบ ๆ เคียง ๆ (ซ้ำคำซ้อน) โดยคำซ้ำที่ได้จะมีความหมายหนักขึ้น เบาลง หรือเปลี่ยนไป เช่น เด็ก ๆ (พหูพจน์) ไปไกล ๆ (คำสั่ง) งู ๆ ปลา ๆ (เปลี่ยนความหมาย) ขาว ๆ (ไม่เจาะจง)

ข้อสังเกต
     – คำที่ออกเสียงซ้ำกันบางคำไม่ได้เป็นคำซ้ำ เช่น เอาแต่นอนนอนจนอ้วนลงพุง
     – คำบางคำมีเสียงพยางค์ซ้ำกันแต่ไม่ใช่คำซ้ำ เช่น จะจะ นานา
     – กริยาช่วย บุพบท สันธาน ใช้เป็นคำซ้ำไม่ได้ เช่น จะ คง แห่ง ด้วย จึง หลังจาก
     – วิเศษณ์ส่วนใหญ่ต้องใช้เป็นคำซ้ำเท่านั้น เช่น ดิก ๆ ตุบ ๆ โทง ๆ

คำซ้อน
     คำซ้อน = นำคำมูลที่มีความหมายเหมือนกัน หรือตรงกันข้ามมารวมกัน
     หลักการสร้างคำซ้อน สร้างจากคำมูลชนิดใดและภาษาใดก็ได้ แต่ต้องนำคำมูลชนิดเดียวกันมาซ้อนกัน คำซ้อนที่ได้ทำหน้าที่อย่างชนิดของคำมูลนั้น เช่น เรือแพ หูตา (นาม+นาม) ชมเชย ทดแทน (กริยา+กริยา) ฉับพลัน เด็ดขาด (วิเศษณ์+วิเศษณ์)

ชนิดของคำซ้อน
     ๑. คำซ้อนเพื่อความหมาย เน้นความหมาย โดยความหมายหลักอาจอยู่พยางค์ใดก็ได้ ความหมายใหม่ที่ได้จะชัดเจนหรือกว้างขึ้น เช่น เสื้อผ้า (ความหมายกว้างขึ้น) คดในข้องอในกระดูก (ความหมายเชิงอุปมา) เท็จจริง (ความหมายอยู่คำต้นหรือคำท้าย) ชอบมาพากล (ความหมายอยู่ที่คำต้นและคำท้าย)
     ๒. คำซ้อนเพื่อเสียง เน้นเสียงสัมผัส ทำให้เกิดความไพเราะ โดยต้องมีเสียงพยัญชนะต้นเดียวกัน เช่น เกะกะ ขรุขระ คึกคัก จริงจัง แจกแจง เพลิดเพลิน

คำประสม
     คำประสม = นำคำมูลที่มีความหมายไม่สัมพันธ์กันตั้งแต่ ๒ คำขึ้นไปมารวมกัน
     หลักการสร้างคำประสม สร้างจากคำมูลชนิดใดและภาษาใดก็ได้ ไม่จำเป็นต้องเป็นคำมูลชนิดเดียวกัน วางคำหลักไว้หน้า คำขยายไว้หลัง คำใหม่ที่เกิดขึ้นมีความหมายโดยนัยแต่ยังคงเค้าความหมายเดิม เช่น นอกคอก (บุพบท+นาม) ม้าใช้ (นาม+กริยา) เขียวหวาน (วิเศษณ์+วิเศษณ์) กันสาด (กริยา+กริยา) คำประสมส่วนมากจะประกอบด้วยคำมูลที่มีความหมายสมบูรณ์ในตัวเอง ยกเว้นคำที่ประสมด้วย ชาว นัก ผู้ ช่าง การ ความ เครื่อง กระ ประ

ข้อสังเกต
     – หากรวมกันแล้วคงความหมายเดิม ไม่จัดว่าเป็นคำประสม แต่จัดเป็นวลี เช่น พ่อวัว ลูกแมว ตู้เหล็ก
     – คำประสมเกิดจากคำมูลที่มีความหมายต่างกัน หากคำมูลมีความหมายเหมือนกันจัดเป็นคำซ้อน
     – คำประสม=คำหลัก+คำขยาย แต่คำสมาส=คำขยาย+คำหลัก เช่น ผลผลิต (ประสม) ผลิตผล (สมาส)

คำพ้อง

คำสมาส
     คำสมาส = นำคำบาลีสันสกฤตที่มีความหมายต่างกันตั้งแต่ ๒ คำขึ้นไปมารวมกัน
     ความแตกต่างระหว่างคำสมาสกับคำประสม

     หลักการสร้างคำสมาส นำคำบาลีสันสกฤตตั้งแต่สองคำขึ้นไปมาประกอบกัน โดยเรียงคำหลักไว้หลัง คำขยายไว้หน้า และไม่ประวิสรรชนีย์หรือใช้ทันฑฆาตกำกับตรงพยางค์ท้ายของคำหน้า เช่น ธุรการ แพทยศาสตร์ ยกเว้น พระ ที่กลายเสียงจาก วร จัดเป็นคำสมาส เช่น พระกร พระขรรค์ พระฉาย
     หลักการสนธิคำสมาส
     การสนธิสระ คือ การกลมกลืนเสียงสระ ระหว่างพยางค์ท้ายของคำหน้ากับพยางค์หน้าของคำหลัง

นฤคหิตสนธิ คือ การเชื่อมคำที่ลงท้ายด้วยนฤคหิตกับคำที่ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะหรือสระ

อุปสรรค คือ คำเติมหน้าศัพท์อื่นทำหน้าที่คล้ายวิเศษณ์
คำบาลีสันสกฤตที่ประกอบอุปสรรค/นิบาตและเชื่อมสนธิ

สรุป
การสร้างคำด้วยวิธีต่าง ๆ ทำให้มีคำใช้ในภาษาไทยมากขึ้น เช่น การสร้างคำขึ้นโดยเฉพาะ เรียกว่า คำมูล ซึ่งสามารถนำไปประกอบเป็นคำใหม่ ทั้งคำประสม คำซ้ำ คำซ้อน คำสมาส

คำสำคัญ  คำมูล คำซ้ำ คำซ้อน คำประสม คำพ้อง คำสมาส สนธิ

แหล่งที่มาของเนื้อหา : สำนักพิมพ์วัฒนาพานิช www.wpp.co.th