ผังมโนทัศน์สาระการเรียนรู้

1. นโยบายต่างประเทศและรัฐที่มีความสัมพันธ์กับอยุธยา

1.1 นโยบายต่างประเทศสมัยอยุธยา

1. ด้านการเมือง ต้องขยายอำนาจไปยังสุโขทัย นครศรีธรรมราช และเมืองอื่น ๆ เพื่อให้อาณาจักรมีความมั่นคง

2. ด้านเศรษฐกิจ อยุธยามีการติดต่อค้าขายกับรัฐอื่น ขณะเดียวกันก็ขยายอำนาจไปยังรัฐใกล้เคียง

1.2 รัฐที่มีความสัมพันธ์กับอาณาจักรอยุธยา แบ่งได้ 3 กลุ่ม คือ รัฐเพื่อนบ้าน รัฐในเอเชียตะวันออก และชาติตะวันตก

2. ความสัมพันธ์ระหว่างอยุธยากับรัฐเพื่อนบ้าน

1. อาณาจักรสุโขทัย อยุธยามีการทำสงครามหลายครั้ง เพื่อยึดครองอาณาจักรสุโขทัย

2. อาณาจักรล้านนา (เชียงใหม่) อยุธยามีความพยายามในการขยายอำนาจไปยังอาณาจักรล้านนาหลายครั้ง

3. อาณาจักรมอญ มีอาณาเขตติดต่อกับอยุธยาทำให้มอญมีลักษณะเป็นรัฐกันชน ระหว่างไทยกับพม่า

4. อาณาจักรพม่า พม่าและไทยผลัดกันเข้ายึดครองประเทศราช เมื่อฝ่ายใดยึดได้อีกฝ่ายก็จะตีเอาคืน เช่น ล้านช้าง ล้านนา หัวเมืองมอญ สงครามระหว่างไทยกับพม่าเกิดขึ้นหลายครั้งและยืดเยื้อจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

ตารางแสดงสงครามระหว่างไทยกับพม่าในสมัยอยุธยา

5. อาณาจักรล้านช้าง (ลาว) อาณาจักรอยุธยาและอาณาจักรล้านช้างมีความสัมพันธ์อันดีต่อกัน หลักฐานคือ พระธาตุศรีสองรักที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย

6. อาณาจักรเขมร ทางด้านการเมือง เขมรเป็นประเทศราชของอยุธยา

7. หัวเมืองมลายู เน้นที่ผลประโยชน์ทางการค้า อยุธยาต้องการยึดครอง จึงส่งกองทัพไปตีมะละกาในสมัยสมเด็จพระอินทราชา สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2 และสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทำให้มะละกากลายเป็นเมืองขึ้นของอยุธยา ต่อมาอยู่ภายใต้การยึดครองโปรตุเกส

3. ความสัมพันธ์ระหว่างอยุธยากับรัฐในเอเชียตะวันออก

1. จีน ดำเนินความสัมพันธ์กับจีนในระบบบรรณาการหรือจิ้มก้อง พระมหากษัตริย์จึงส่งคณะทูตและเครื่องบรรณาการไปจีน เพื่อให้จีนรับรองในฐานะของพระมหากษัตริย์

อยุธยาใช้ความสัมพันธ์ในระบบบรรณาการเพื่อผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจเป็นหลัก โดยการส่งบรรณาการให้แก่จีนนั้น ถือเป็นการเปิดช่องทางการค้า

2. ญี่ปุ่น ชาวญี่ปุ่นมาตั้งหลักแหล่งในอยุธยาจำนวนมาก และยามาดา นางามาซา หนึ่งในชาวญี่ปุ่นที่ได้รับราชการในราชสำนักและได้รับบรรดาศักดิ์เป็นออกญาเสนาภิมุข ในสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม

4. ความสัมพันธ์ระหว่างอยุธยากับชาติตะวันตก

1. โปรตุเกส เป็นชาติตะวันตกชาติแรกที่ติดต่อกับอยุธยา จากการที่โปรตุเกสได้ยึดเมืองมะละกา จึงทำให้ได้ติดต่อเจริญสัมพันธไมตรี

2. สเปน สเปนกับไทยติดต่อทางการค้า แต่สำเภาไทยที่เดินทางไปสเปนไม่ได้รับการต้อนรับและถูกขัดขวาง พ่อค้าไทยจึงเลิกส่งเรือไปค้าขายที่สเปน ทำให้การค้ากับสเปนชะลอตัวลง

3. ฮอลันดา หรือดัตช์ แข่งขันทางการค้ากับโปรตุเกส พระเจ้าทรงธรรม ทำสัญญาการค้ากับฮอลันดา โดยให้สิทธิพิเศษแก่ฮอลันดาในการซื้อหนังสัตว์จากไทย ทำให้โปรตุเกสและอังกฤษไม่พอใจ

พระนารายณ์ผูกมิตรกับฝรั่งเศสเพื่อถ่วงดุลอำนาจฮอลันดา ความสัมพันธ์จึงยิ่งเสื่อมลงจนถึงสิ้นสมัยอยุธยา

4. อังกฤษ อังกฤษต้องการค้าขายแข่งกับฮอลันดาและโปรตุเกส แต่ไม่ประสบผลสำเร็จจึงยกเลิกสถานีการค้าที่อยุธยาใน พ.ศ. 2166 แต่อยุธยากับอังกฤษเริ่มมีความสัมพันธ์อีกครั้งในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เพราะต้องการให้อังกฤษถ่วงดุลอำนาจกับฮอลันดา

5. ฝรั่งเศส เป็นชาติตะวันตกชาติสุดท้ายที่เข้ามาติดต่อกับอยุธยา โดยติดต่ออย่างเป็นทางการในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เพื่อต้องการถ่วงดุลกับฮอลันดา

คำสำคัญ

รัฐกันชน

พระธาตุศรีสองรัก

บรรณาการ

จิ้มก้อง

ออกญาเสนาภิมุข

มะละกา

แหล่งที่มาของเนื้อหา : สำนักพิมพ์วัฒนาพานิช www.wpp.co.th