นิทานแม่จ๋าแม่ แค่อ้อยเพียงลำเดียว

เด็กหญิงกำพร้าคนหนึ่งเธอชื่อธิดา ต่อมาแม่มีสามีใหม่และมีน้องชายเล็กๆ อีกคนหนึ่ง  ธิดาจึงต้องเลี้ยงน้อง ขณะที่พ่อและแม่ไปทำนา ขณะออกจากบ้าน พ่อเลี้ยงจะกำชับเธอเสมอว่า “อ้อยที่ปลูกไว้อย่าตัดมากินนะ แม้แต่น้องก็อย่าให้กินเด็ดขาด พ่อจะเอาไว้ขาย” แต่วันหนึ่งน้องร้องไห้อยากกินอ้อย ธิดาจึงตัดสินใจตัดอ้อยเพียงหนึ่งลำนำมาให้น้องกิน

เมื่อพ่อและแม่กลับถึงบ้าน ธิดาจึงเล่าความจริงให้ฟัง พ่อเลี้ยงโกรธมากจึงดุด่าและทุบตีเธอจนสลบ รุ่งขึ้นพ่อแม่ออกไปทำนาและพาลูกชายคนเล็กไปด้วย ปล่อยให้ธิดานั่งร้องไห้อยู่เพียงผู้เดียว

ทันใดนั้นมีพญานกตัวหนึ่งบินผ่านมา และเห็นเด็กญิงหน้าตาฟกช้ำแถมมีบาดแผล เธอนั่งร้องไห้อยู่หน้ากระท่อม พญานกจึงบินเข้าไปใกล้ ๆ “หนูร้องไห้ทำไมจ้ะ พญานกถาม ธิดาผู้น่าสงสารจึงเล่าเรื่องของเธอให้พญานกฟังโดยตลอด ในที่สุดพญานกจึงว่า “ต่อไปนี้หนูจะมีแต่ความสุขและมีอิสระเสรี”

ว่าแล้วพญานกจึงบันดาลให้ธิดาเป็นนกน้อยน่ารักตัวสีฟ้าปากสีชมพู จงอยปากและแข้งขาสีแดง ขับขานไพเราะจับใจ

พญานกนำนกน้อยบินร่อนไปตามท้องฟ้าอย่างเพลิดเพลินแต่ธิดาคิดถึงแม่ เธอจึงบินมาที่กระท่อม ช่วยเก็บฟืน ตำข้าว ตักน้ำ พร้อมกับนำกำไลมือและตุ้มหูคืนให้แม่

เสร็จแล้วนกน้อยบินไปหาแม่กำลังทำนา เธอเกาะอยู่ที่กิ่งไม้ใกล้ ๆ แม่แล้วร้องเพลงว่า

“แม่จ๋าแม่แค่อ้อยเพียงลำเดียว                แม่ไม่เหลียวแลลูกฤาไฉน
แม่รักอ้อยเพียงหนึ่งลำสำคัญไย              น้องนอนในเปลน้อยเฝ้าคอยกิน
ตุ้มหูและกำไลในกระเชอ                      น้ำล้นเอ่อเต็มอ่างข้างบ่อหิน
เก็บไม้ฟืนมากล้นวางบนดิน                   ข้าวเปลือกสิ้นครกตำนำข้าวมา”

ขณะแม่กำลังดำนาได้ยินเสียงนกร้องอยู่เช่นนั้นหลายเที่ยวแม่จึงสังหรณ์ใจ คิดถึงลูกสาวจึงชวนสามีกลับบ้าน เมื่อมาถึงบ้านแม่ไม่เห็นธิดา แม่จึงตกใจเสียใจและร้องไห้ ยิ่งเห็นกำไลและตุ้มหูของลูกสาว แม่ยิ่งโศกเศร้าเป็นทวี

วันหนึ่งพระราชาหนุ่มออกล่าสัตว์ ได้ยินเสียงนกน้อยธิดา รูปร่างสวยงามและร้องเพลงไพเราะ จึงรับส่งให้ทหารจับนกน้อยใส่กรงไปเลี้ยงในวัง

วันหนึ่ง พระราชาได้ยินเสียงนกร้องเพลงว่า

“จิ๊บ จิ๊บ จิ๊บ ฉันไม่ยอมอยู่ในกรงไม้         ฉันจะขออยู่ในกรงเหล็ก
ฉันไม่ยอมอยู่ในกรงเหล็ก                     ฉันจะขออยู่ในกรงเงิน
ฉันไม่ยอมอยู่ในกรงเงิน                        ฉันจะขออยู่ในกรงนาก
ฉันไม่ยอมอยู่ในกรงนาก                       ฉันจะขออยู่ในกรงทอง”

พระราชาจึงเปลี่ยนกรงไม้ไผ่เป็นกรงทองฝังเพชร นกน้อยดูร่าเริงร้องเพลงไพเราะยิ่งขึ้น

วันหนึ่งพระราชาตกพระทัยมาก เมื่อดูนกน้อยปรากฎว่า มีหญิงสาวสวยดั่งนางฟ้าอยู่ข้างกรงนก หญิงสาวทำความเคารพพระราชา แล้วกราบทูลว่าได้รับการเนรมิตด้วยอำนาจพญานกจึงกลายเป็นนกน้อย บัดนี้อำนาจมนต์พญานกเสื่อมหมดแล้ว จึงกลับกลายเป็นคนดังเดิม

พระราชาเอาปีก หางนก ไปเผาไฟเพื่อไม่ให้เธอกลับเป็นนกน้อยอีก หลังจากนั้นได้จัดการอภิเษกกับธิดา และครองเมืองอย่างมีความสุขสืบมา