ระบบต่อมไร้ท่อ
(7).jpg)
ภาพนี้แสดงถึงภาคตัดขวางของหลอดสร้างอสุจิซึ่งอยู่ในอัณฑะของเพศชายระหว่างมีหลอดอสุจิจะมีเซลล์แทรกอยู่ เซลล์เหล่านี้มีความสำคัญต่อการสร้างสารเคมีเพื่อควบคุมลักษณะเพศชายเมื่อเข้าสู่วัยรุ่นให้แสดงความเป็นเพศชายอย่างเด่นชัดเช่น เสียงห้าว ลูกกระเดือกแหลม มีหนวด กระดูกไหล่กว้างกล้ามเนื้อตามแขนและขาเติบโต แข็งแรง เซลล์เหล่านี้อยู่ในอัณฑะ แต่ไปควบคุมลักษณะต่างๆของร่างกายได้อย่าง
นอกจากนี้เซลล์ดังกล่าวแล้ว ยังมีเนื้อเยื่อและต่อมไร้ท่ออื่นๆทำหน้าที่สื่อสาร ควบคุม เชื่อมโยง ประสานงานของระบบต่างๆ ภายในร่างกายให้คงในสภาวะสมดุล เนื้อเยื่อและต่อมไร้ท่อต่างๆ ในร่างกายสื่อสาร ประสานงานและควบคุมให้ร่างกายอยู่ในสภาวะสมดุลได้อย่างไร นักเรียนจะได้ศึกษาในบทต่อไปนี้
ต่อมไร้ท่อ
นักเรียนได้ทราบมาแล้วว่า ต่อมไร้ท่อควบคุมระบบต่างๆขอร่างกายให้มีดุลยภาพ แต่การควบคุมเป็นไปในลักษณะค่อยเป็นค่อยไป สิ่งที่น่าสนใจคือ ต่อมไร้ท่อควบคุมระบบต่างๆ ของร่างกายให้เกิดดุลยภาพได้อย่างไร
คำถามนำ
ต่อมไร้ท่อควบคุม ประสานการทำงานของร่างกาย ให้อยู่ในดุลยภาพได้อย่างไร
ปี พ.ศ. 2391 นักสรีรวิทยาชาวเยอรมัน ชื่อ อาร์โนล เอ เบอร์โทลด์ ( Arnol A. Berthold) ได้ทำการทดลองเพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงทางสรีรวิทยาของลูกไก่เพศผู้ไปเป็นไก่เพศผู้ที่โตเติมวัย โดยจัดการทดลองเป็น 3 ชุด ชุดแรกให้ไก่เจริญตามปกติ ชุดที่ 2 เบอร์โทลด์ตัดอัณฑะของลูกไก่ออก แล้วเฝ้าสังเกตลักษณะของลูกไก่จนเจริญเป็นไก่ที่โตเต็มวัย พบว่า เมื่อโตเต็มวัยไก่ตัวนี้จะมีลักษณะคล้ายไก่เพศเมีย คือ มีหงอนและเหนียงคอสั้นขนหางสั้นและมีนิสัยไม่ค่อยต่อสู้กับไก่ตัวอื่นๆ ดังภาพที่ 9 -1 ข.
(5).jpg)
ภาพที่ 1 ผลการทดลองศึกษาการเจริญของหงอนและเหนียงคอของไก่เพศผู้
ก. ลูกไก่ที่เจริญเป็นไก่เพศผู้ปกติ ( ชุดที่ 1 )
ข. ลูกไก่เพศผู้ที่ถูกตัดอัณฑะ ( ชุดที่ 2 )
ค. ลูกไก่เพศผู้ที่มีการปลูกอัณฑะให้ใหม่ ( ชุดที่ 3 )
ชุดที่ 3 เบอร์โทลด์ ตัดอัณฑะของลูกไก่ทดลองออก จากนั้นนำอัณฑะของลูกไก่อีกตัวหนึ่งมาปลูกถ่ายลงในบริเวณช่องท้อง ตรงตำเหน่งที่ต่ำกว่าอัณฑะเดิม จากการตรวจสอบพบว่าอัณฑะใหม่มีหลอดเลือดมาหล่อเลี้ยงและสามารถทำงานได้ เมื่อติดตามสังเกตลักษณะของลูกไก่ทดลองจนเป็นไก่ที่โตเต็มวัยปรากฏว่าไก่ทดลองตัวนี้จะมีลักษณะของไก่เพศผู้ที่โตเต็มวัยปกติทั่วๆไป คือ มีหงอนเหนียงคอยาว ขนหางยาว และมีนิสัยรักการต่อสู้ ปราดเปรียว ดังภาพที่1 ค. สิ่งที่น่าสงสัย คือ อัณฑะเกี่ยวข้องกับลักษณะของไก่เพศผู้อย่างไร
การศึกษาต่อมาพบว่า อัณฑะของไก่ผลิตสารเคมีซึ่งลำเลียงไปตามระบบหมุนเวียนเลือด สารเคมีนี้เองที่เชื่อกันว่ามีบทบาทควบคุมการเจริญของหงอนเหนียงคอ และลักษณะอื่นๆ ของไก่เพศผู้ที่โตเต็มวัย นอกจากนี้ยังพบว่าในร่างกายของคน และสัตว์มีกระดูกสันหลังชนิดอื่นๆตลอดจนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหลายชนิด มีอวัยวะที่สร้างสารเคมีและลำเลียงสารเหล่านี้ไปยังกระแสเลือดไปสู่อวัยวะเป้าหมาย เพื่อทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของระบบต่างๆในร่างกาย เช่น การทำงานของระบบสืบพันธุ์ ระบบขับถ่าย ตลอดจนกระบวนการ เมแทบอริซึมของร่างกาย เรียกสารเคมีเหล่านี้ว่า ฮอร์โมน ( Hormone) ฮอร์โมนส่วนใหญ่เป็นประเพศโปรตีน เอมีน และสเตรอยด์ที่ผลิตจากเนื้อเยื้อหรือต่อมไร้ท่อ (endocrine tissue หรือ endocrine gland) ซึ่งแตกจากต่อมต่างๆ เช่น ต่อมน้ำลาย ต่อมเหยื่อ ต่อมน้ำตาและต่อมน้ำเลี้ยงอสุจิ ซึ่งต่อมเหล่านี้ล้วนแล้วแต่มีท่อลำเลียงสารต่างๆ ที่ต่อมสร้าง จึงเรียกต่อมนี้ว่า ต่อมมีท่อ(exocrine gland ) ดังภาพที่ 9-2
(3).jpg)
ภาพที่ 2 เปรียบเทียบโครงสร้างของต่อมมีท่อและต่อไร้ท่อ ก. ต่อมมีท่อ, ข. ต่อมไร้ท่อ
- จากภาพที่ 2 นักเรียนบอกหรือไม่ว่าสารที่ต่อมไร้ท่อและต่อมมีท่อสร้างขึ้นลำเลียง ไปสู่อวัยวะเป้าหมายต่างๆในร่างกายแตกต่างกันหรือไม่อย่างไร
- นักเรียนคิดว่า ต่อมที่ขับฮอร์โมนออกมานอกจากไม่มีท่อแล้วยังมีลักษณะพิเศษอย่างไร
โดยทั่วไปต่อมไร้ท่ออาจประกอบด้วยเซลล์เพียงเซลล์เดียวหรือหลายเซลล์ที่สร้างหรือหลั่งสารเคมีที่เป็นฮอร์โมน แต่ไม่มีท่อลำเลียงออกจากต่อมจึงต้องอาศัยหลอดเลือดช่วยลำเลียง ต่อมไร้ท่อจึงมีหลอดมาหล่อเลี้ยงมาก ทั้งนี้เพื่อที่จะได้ลำเลียงฮอร์โมนที่สร้างขึ้นออกสู่กระแสเลือด ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
นอกจากฮอร์โมนที่เป็นสารเคมีที่สร้างจากต่อมไร้ท่อแล้วยังมีสารเคมีชนิดอื่นที่สร้างจากเซลล์ประสาท คือ ฮอร์โมนประสาทที่ไปควบคุมการทำงานของอวัยวะภายในร่างกายให้อยู่ในสภาพปกติ ดังภาพที่3
(4).jpg)
ภาพที่ 3 การควบคุมดุลยภาพของร่างกายด้วยสารเคมีชนิดต่างๆ
ก. การซื่อประสาทจากเซลล์ประสาท
ข. ฮอร์โมนประสาทจากเซลล์ประสาท
ค. ฮอร์โมนจากต่อมไร้ท่อ
เมื่อฮอร์โมนถูกลำเลียงไปถึงอวัยวะเป้าหมายจะมีผลต่อเซลล์เป้าหมายอย่างไร จากการศึกษาพบว่าการตอบสองของเซลล์เป้าหมายต่อฮอร์โมนเกิดขึ้นโดยอวัยวะเป้าหมายมีหน่วยรับสัญญาณที่จำเพาะต่อฮอร์โมน แล้วส่งสัญญาณกระตุ้นให้เกิดปฏิกิริยาภายในเซลล์ และเกิดกาตอบสนองต่อฮอร์โมนนั้น
ปัจจุบันความรูเรื่องฮอร์โมนได้ขยายขอบเขตไปจากเดิมมากเพราะมีการค้นพบว่า
ไม่เพียงแต่คนและสัตว์มีกระดูกสันหลังชั้นสูงเท่านั้นที่สร้างฮอร์โมนได้ แม้แต่สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังและพืชทีสร้างฮอร์โมนได้เช่นกัน แต่ในบทเรียนนี้จะเน้นเกี่ยวกับฮอร์โมนของคนเป็นหลัก นักเรียนจะได้ทราบว่า ต่อมไร้ท่อของคนนั้นทีอะไรบ้าง ต่อมเหล่านี้สร้างฮอร์โมนอะไรบ้าง และมีผลต่อการทำงานของร่างกายอย่างไร
(2).jpg)
ภาพที่ 4 ต่อมไร้ท่อที่สำคัญของร่างกาย
เครดิต : รศ.ดร. ไพศาล สิทธิกรกุล ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์
มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร
Follow us 
