สมองของมนุษย์ ถือเป็นอวัยวะที่มีการพัฒนามาอย่างต่อเนื่อง ถูกจัดให้มีระบบและความซับซ้อนมากกว่าสมองของสิ่งมีชีวิตทุกชนิด สมองประกอบไปด้วยเซลล์ประสาทสั่งการจำนวนนับแสนล้านเซลล์ ในแต่ละเซลล์จะทำหน้าที่กักเก็บข้อมูลและมีการเชื่อมโยงถึงกันเป็นเครือข่ายคล้ายร่างแหขนาดใหญ่ สมองจึงมีความยืดหยุ่นมาก สามารถเปลี่ยนแปลงได้ตามการเรียนรู้และประสบการณ์ที่ได้รับ

ผู้อ่านอาจเคยได้ยินตำนานที่ว่า แท้จริงแล้วสมองถูกใช้งานเพียง 10% และคงจะดีไม่น้อย หากมนุษย์สามารถปลดปล่อยพลังงานส่วนที่เหลือออกมาใช้งานได้เต็มที่ ตัวอย่างที่ถูกนำมาสร้างเป็นภาพยนต์เรื่อง Limitless ที่มีการกินยาตัวนึงแล้วสามารถใช้ประสิทธิภาพของสมองได้เต็ม 100% โดยผลลัพธ์คือ ผู้รับยากลายเป็นมากกว่าอัจฉริยะ มีขอบเขตการรับรู้ที่กว้างไกลออกอย่างมาก ไม่เพียงแต่ในภาพยนต์เท่านั้น จากผลสำรวจในปี 2013 พบว่าชาวอเมริกันมากถึง 65% ก็มีความเชื่อว่าสมองถูกใช้งานเพียง 10%

มนุษย์ใช้สมองมากน้อยเท่าใด

สมองแทนที่น้ำหนักในร่างกาย 3% และใช้พลังงาน 20% ของร่างกาย ในความเป็นจริงนั้น มนุษย์ใช้แทบทุกส่วนของสมอง และแทบทุกส่วนของสมองมีการเคลื่อนไหวตลอดเวลา ภาพรวมการทำงานของสมองคือ สมองประกอบด้วย

• ซีรีบรัม (Celebrum) ซึ่งเป็นส่วนที่ใหญ่ที่สุด ทำหน้าที่เกี่ยวกับการจำ การคิด สติปัญญา การตัดสินใจ ความมีเหตุผล การรับรู้ การตอบสนอง
• ซีรีเบลลัม (Cerebellum) ทำหน้าที่เกี่ยวกับการควบคุมการทรงตัวและการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อต่าง ๆ
• ก้านสมอง (Brain stem) ทำหน้าที่ควบคุมการหายใจ การเต้นของหัวใจ ความรู้สึกร้อนหนาว และอุณหภูมิของร่างกาย

นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่า การทำงานของสมองเป็นการเชื่อมต่อเซลล์ประสาททำให้สามารถทำหน้าที่ต่าง ๆ ได้ซับซ้อนมากยิ่งขึ้น นอกจากนี้ พลังงานส่วนที่เหลือก็ถูกใช้เพื่อควบคุมกิจกรรมอื่น ๆ ทั้งกิจกรรมที่ไม่มีสัมปชัญญะ เช่น การเต้นของหัวใจ และกิจกรรมที่มีสัมปชัญญะ เช่น การขับรถ เป็นต้น

ด้วยเทคโนโลยีการถ่ายภาพการทำงานของสมองหรือ fMRI (Functional magnetic resonance imaging - การสร้างภาพด้วยเรโซแนนซ์แม่เหล็ก) แสดงให้เห็นว่า สมองส่วนใหญ่ของมนุษย์ถูกใช้งานอย่างต่อเนื่องตลอด 24 ชั่วโมง เช่นเดียวกับกล้ามเนื้อของร่างกาย แม้ในขณะที่กำลังพักผ่อนหรือนอนหลับก็ตาม ทั้งนี้ จำนวนการใช้งานในช่วงเวลาหนึ่งจะแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล ขึ้นอยู่กับว่าคนคนนั้นกำลังทำหรือคิดอะไรอยู่

จะเกิดอะไรขึ้นหากสมองเกิดความเสียหายไปบางส่วน

ในบางกรณี ผู้ได้รับบาดเจ็บที่สมองหรือได้รับการผ่าตัดเอาบางชิ้นส่วนของสมองออก ก็ยังสามารถใช้ชีวิตได้อย่างค่อนข้างปกติ นั่นเพราะสมองมีกลไกในการปรับสมดุลให้ส่วนที่เหลืออยู่สามารถทำงานทดแทนส่วนที่หายไปได้อย่างดีที่สุด

ในแง่ของการรักษา แพทย์จะทราบดีว่า เซลล์ประสาทที่ทำหน้าที่คล้ายคลึงกัน มักจะอยู่รวมกลุ่มกัน เช่น เซลล์ประสาทที่ควบคุมการเคลื่อนไหวของนิ้วหัวแม่มือจะถูกจัดเรียงถัดจากเซลล์ที่ควบคุมนิ้วชี้ ดังนั้นเมื่อทำการผ่าตัด ศัลยแพทย์จะหลีกเลี่ยงกระจุกประสาทที่เกี่ยวข้องกัยการมองเห็น การได้ยิน และการเคลื่อนไหวอย่างระมัดระวัง ทำให้สมองรักษาหน้าที่ของมันไว้ได้มากที่สุดหลังเข้ารับการรักษา

10% ของความเข้าใจ

ในปัจจุบัน การศึกษาเกี่ยวกับสมองนั้นมีความก้าวหน้าเป็นอย่างมาก เรื่องราวที่มีการค้นคว้ามานานนับ 100 ปีบวกกับเทคโนโลยีใหม่ๆ ทำให้ผู้เชี่ยวชาญมีความรู้ความเข้าใจที่ดีขึ้นเป็นอย่างมาก อย่างไรก็ตาม ยังคงเหลือปริศนาอีกหลายข้อที่ยังไม่สามารถหาคำตอบได้ในปัจจุบัน ยกตัวอย่างเช่น สมองมีวิธีการประมวลผลอย่างไร

ถึงแม้ว่าในปัจจุบันจะมีเทคนิคการถ่ายภาพสมองเพื่อสังเกตการตอบสนองและการทำงานของมัน แต่การทำงานของสมองนั้น เกิดจากการทำงานร่วมกันของส่วนประกอบต่าง ๆ นับพันล้าน ในขณะที่ความสามารถของเครื่องมือตรวจจับข้อมูลของเซลล์ประสาทได้เพียงจำกัดเท่านั้น หากเปรียบเทียบก็คล้ายกับมีจอภาพยนต์ความละเอียดหลายล้านพิกเซล แต่สามารถมองเห็นได้เพียง 1,000 พิกเซล คล้ายกับการอนุมานภาพรวมทั้งหมดจากสิ่งที่เห็นหรือข้อมูลเพียงเล็กน้อย ความเข้าใจอย่างลึกซึ้งจึงยังคงไม่สามารถเกิดขึ้นได้ เป็นต้น

ดังนั้น ตำนานที่กล่าวว่า สมองถูกใช้งานเพียง 10% จึงไม่เป็นเรื่องจริง และสมองมีการใช้งานอยู่ตลอดเวลาอย่างเต็มประสิทธิภาพ ในมุมกลับกัน นักวิทยาศาสตร์กล่าวว่า ความเข้าใจเกี่ยวกับสมองต่างหาก ที่อาจมีอยู่เพียงแค่ 10%

บทความที่เกี่ยวข้อง

- จะเกิดอะไรขึ้นหากสมองของมนุษย์เหลือเพียงซีกเดียว