หนวด (Mustache) คือ ขนที่ขึ้นบริเวณเหนือริมฝีปาก หากมันขึ้นบริเวณคางหรือกรามจะเรียกว่า เครา (Beard) แต่หนวดของคนเราก็ไม่เหมือนกับหนวด ( Whiskers) ที่สัตว์อื่น ๆ มี แล้วมันต่างกันกับหนวดของคนเราอย่างไร

ที่ชัด ๆ เลย คือ หนวดและเคราของคนเราไม่ได้มีประโยชน์หรือถูกใช้งานจริง ๆ จัง ๆ มันยาวออกมาเรื่อย ๆ เหมือนผม และแน่นอนว่าต้องได้รับการตัดแต่ง ไม่เช่นนั้นก็จะยาวรกรุงรังไปเรื่อย แต่หนวดของสัตว์นั้นไม่ได้ยาวออกมาเรื่อย ๆ และมันมีการใช้ประโยชน์จริง ๆ มันมีประโยชน์ในการดำรงชีวิตของสัตว์ ไม่ว่าคุณจะไว้หนวดรุงรังยาวถึงช่วงอกเหมือนในหนังจีนกำลังภายใน หรืออาจจะตัดแต่งเล็มเป็นทรง มีลวดลายแบบไหนก็ตาม มันก็ได้เป็นเหมือนกับหนวดของสัตว์

หนวดของสัตว์จริง ๆ แล้ว คือ หนวดที่ขึ้นบริเวณข้างปากหรือข้างแก้ม และมีความยาวมากกว่าขนปกติอยู่มาก ข้อเท็จจริงคือ คนเราไม่ได้มีหนวดลักษณะนี้ เพราะขนหรือหนวดที่เรามีไม่ได้พิเศษเหมือนกับที่สัตว์ต่าง ๆ มี หนวดเหล่านั้นไวต่อประสาทสัมผัส มันช่วยให้สัตว์หาตำแหน่งที่ถูกต้องได้ นำทางเมื่อมีแสงน้อยหรือมืดสนิท รับรู้ทิศทางของลม หรือแม้แต่การเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศที่ละเอียดอ่อน มันมีประโยชน์อย่างมากและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม (Mammals) ทั้งหมดมีหนวดชนิดนี้ อันที่จริงไม่ใช่ทั้งหมดเพราะว่ามนุษย์เราเป็นสายพันธุ์เดียวในกลุ่มสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมไม่มีหนวดลักษณะนี้ใช้งาน

หนวดยาว ๆ ของสัตว์ประกอบด้วยโปรตีนชนิดเดียวกันกับผมและขนแบบที่คนเรามี คือ เคราติน (Keratin) แต่มันมีโครงสร้างที่แข็งแรงกว่า หนากว่า และเกิดจากรูขุมชน (Follicle) ที่แตกต่างจากขนชนิดอื่น ๆ

อย่างไรก็ตาม รูขุมขนสำหรับหนวดของสัตว์หรือทางวิทยาศาสตร์เรียกว่า Vibrissae นั้น อยู่ลึกลงไปในชั้นผิวหนังมากกว่าขนชนิดอื่นและมีถุงเลือดมาหล่อเลี้ยง รวมถึงต่อเข้ากับเซลล์และเส้นทางเดินประสาทมากมาย เส้นประสาทเหล่านี้ต่อสายตรงไปยังสมอง โดยมีสมองส่วนที่เรียกว่า Somatosensory Cortex ที่รับเอาสัญญาณสื่อประสาทที่ได้รับจากหนวดพิเศษเหล่านี้และประมวลผลที่ได้รับโดยเฉพาะ

หนวดของสัตว์ไม่ได้จำกัดบริเวณที่เกิดแค่บนใบหน้า ข้างแก้ม หรือรอบปากเท่านั้น หากแต่สามารถเกิดขึ้นบริเวณใดก็ได้ของสัตว์ชนิดนั้น ๆ สัตว์ที่คุ้นเคยว่าใช้หนวดเพื่อประโยชน์ในการดำรงชีวิต คงจะเป็นพวกสัตว์ฟันแทะต่าง ๆ อย่างหนู

สัตว์ต่าง ๆ ใช้หนวดในการหาข้อมูล เช่น ทิศทางหรือกลิ่นของอาหาร เหยื่อ หรือศัตรู สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่อยู่ในน้ำอย่างแมวน้ำหรือสิงโตทะเลเองก็ใช้ประโยชน์จากหนวด แม้ว่ามันจะไม่ได้ใช้เพื่อจับทิศทางของลมหรือดมกลิ่นเนื่องจากมันอาศัยอยู่ในน้ำ แต่เซลล์ประสาทซึ่งเกาะรวมอยู่บริเวณรูขุมขนของหนวดมันนั้นมีมากกว่าสัตว์บกถึง 10 เท่า ทำให้มันสามารถใช้ประโยชน์ในน้ำได้เป็นอย่างดี

ถ้ามันมีประโยชน์ทำไมคนเราจึงไม่มีหนวดชนิดนี้

นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่าเราคงจะเคยมีเช่นกัน แต่กระบวนการวิวัฒนาการของเราทำให้มันถูกลดทอนลงจนหายไปในที่สุด เนื่องจากมนุษย์เราใช้ประโยชน์จากประสาทสัมผัสชนิดอื่น ๆ ที่พัฒนาขึ้นมาอย่างมาก ไม่ว่าจะเป็นการมองเห็น ได้ยิน ลิ้มรส ได้กลิ่น หรือแม้แต่สัมผัส แม้ว่าประสาทสัมผัสโดยรวมของมนุษย์เราจะไม่ได้โดดเด่น อย่างการดมกลิ่นเราก็ไม่ได้ดีเท่าสุนัข หรือหมูก็ไม่ได้มีสายตาที่ดีเท่ากับเหยี่ยว การสัมผัสเราก็รู้แค่ร้อน เย็น หรืออุ่น แต่โดยรวมแล้วมันก็เพียงพอที่จะทำให้เราดำรงชีวิตอยู่รอดและมีประชากรล้นโลกอย่างทุกวันนี้ได้

หนวดคนและหนวดสัตว์นั้นมีความแตกต่าง แต่เรายังไม่ได้นับเรื่องหนวดหมึก (Tentacle) ที่แม้จะเรียกว่าหนวด แต่จริง ๆ แล้วทำหน้าที่เป็นรยางค์เหมือนรยางค์ในสัตว์ชนิดอื่นที่มีขา แขน และมือมากกว่า อีกทั้งยังเหมือนจะมีความคิดเป็นของตัวเองแยกออกมาจากสมองส่วนกลาง หรือจะเป็นหนวดในปลาอย่างพวกปลาดุก (Catfish) ชนิดต่าง ๆ ซึ่งเราคงจะต้องศึกษาถึงความสามารถของสัตว์ต่าง ๆ ที่เรารู้จักอีกมาก เพราะหากเทียบตัวต่อตัวแล้วเราอาจจะสู้สัตว์พวกนั้นไม่ได้เลยสักนิด