การสมรสตามกฎหมายไทย คุณต้องรู้ข้อกำหนด และขั้นตอนอะไรบ้าง?

การสมรสตามกฎหมายไทย เป็นขั้นตอนสำคัญที่ทำให้ชีวิตคู่มีสถานะถูกต้องตามกฎหมาย และได้รับสิทธิและหน้าที่ที่กฎหมายรับรองไว้ การเข้าใจ ขั้นตอนการสมรส และข้อกำหนดการสมรส จะช่วยให้การจดทะเบียนสมรสดำเนินไปอย่างราบรื่น พร้อมป้องกันปัญหาทางกฎหมายในอนาคต

การสมรสตามกฎหมายไทย คืออะไร?

การสมรสตามกฎหมายไทย คือ การที่ชายและหญิงทำการจดทะเบียนสมรสอย่างเป็นทางการต่อเจ้าพนักงานของรัฐ เช่น ที่สำนักงานเขตหรือที่ว่าการอำเภอ
เมื่อจดทะเบียนแล้ว ทั้งสองฝ่ายจะได้รับสถานะ “คู่สมรส” ตามกฎหมาย และมีสิทธิหน้าที่ตามที่ระบุใน ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 5 ว่าด้วยครอบครัว

ข้อควรรู้ :

การอยู่ด้วยกันโดยไม่จดทะเบียนสมรส ไม่ถือเป็นการสมรสตามกฎหมาย

การสมรสต้องกระทำโดยสมัครใจทั้งสองฝ่าย

ความหมายของการสมรสตามกฎหมายไทย

ตาม ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 5 ว่าด้วยครอบครัว การสมรส คือ การที่ชายและหญิงยินยอมเป็นสามีภรรยากัน โดยต้องแสดงเจตนาต่อหน้าเจ้าพนักงาน และจดทะเบียนสมรสตามรูปแบบที่กฎหมายกำหนด

คุณสมบัติของผู้ที่จะสมรสตามกฎหมายไทย

การสมรสถือเป็นสัญญาและสถานะที่มีผลทางกฎหมายอย่างเป็นทางการในสังคมไทย กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ของไทย (ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 5 ว่าด้วยครอบครัว) ได้กำหนด คุณสมบัติของผู้ที่สามารถสมรสได้ ไว้อย่างชัดเจน เพื่อคุ้มครองสิทธิของทั้งสองฝ่าย และเพื่อประโยชน์ของสังคมโดยรวม ดังนั้น คุณสมบัติของผู้ที่จะสมรสตามกฎหมายไทย ที่ควรต้องรู้ดังนี้

1. ต้องมีอายุครบตามกฎหมาย

ผู้ที่จะสมรสต้องมีอายุ ไม่ต่ำกว่า 17 ปีบริบูรณ์

หากมีความจำเป็น เช่น ตั้งครรภ์หรือมีเหตุพิเศษ สามารถขออนุญาตจากศาลเพื่อสมรสก่อนอายุ 17 ปีได้

หมายเหตุ :

ผู้เยาว์ที่มีอายุระหว่าง 17-19 ปี (ยังไม่ครบ 20 ปีบริบูรณ์) ต้องได้รับ ความยินยอมจากผู้ปกครอง (บิดา มารดา หรือผู้ใช้อำนาจปกครอง) ก่อนทำการสมรส หากไม่มีการยินยอม จำเป็นต้องขอให้ศาลมีคำสั่งอนุญาตแทน

2. ต้องไม่เป็นบุคคลวิกลจริตหรือศาลสั่งให้เป็นคนไร้ความสามารถ

บุคคลที่มีภาวะวิกลจริต (เช่น บกพร่องทางสติปัญญาหรือจิตใจ) หรือถูกศาลมีคำสั่งให้เป็น บุคคลไร้ความสามารถ ไม่สามารถสมรสได้

เพราะบุคคลเหล่านี้ขาดความสามารถทางกฎหมายในการแสดงเจตนาอย่างสมบูรณ์

3. ต้องไม่มีการสมรสอยู่กับบุคคลอื่นในขณะทำการสมรสใหม่

หากบุคคลยังมีสถานะเป็นคู่สมรสของผู้อื่นอยู่ (ยังไม่ได้หย่า หรือการสมรสยังไม่สิ้นสุด) จะไม่สามารถสมรสกับบุคคลอื่นได้

การสมรสซ้อนถือว่าขัดต่อกฎหมาย และการสมรสครั้งใหม่จะตกเป็น โมฆะ โดยอัตโนมัติ

4. ต้องไม่มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดในลักษณะที่กฎหมายห้ามสมรส

ห้ามสมรสกันในกรณีที่เกี่ยวข้องกันในสายเลือดโดยตรง ดังนี้

บิดา มารดา กับบุตร

ปู่ ย่า ตา ยาย กับหลาน

พี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน หรือร่วมแต่บิดาหรือมารดาเดียวกัน

ผู้ปกครองและผู้ที่อยู่ในความปกครองที่ยังไม่สิ้นสุดความสัมพันธ์ปกครอง

เพิ่มเติม :

แม้จะเป็นความสัมพันธ์โดยการรับเป็นบุตรบุญธรรม ก็ยังคงมีข้อห้ามการสมรสเช่นกัน

5. ต้องไม่ฝ่าฝืนข้อจำกัดเรื่องการรอภายหลังการหย่า (เฉพาะผู้หญิง)

หากฝ่ายหญิงเพิ่งหย่าขาดจากการสมรส ต้องรอเวลา 310 วัน ก่อนจะทำการสมรสใหม่ เว้นแต่จะเข้าข้อยกเว้น เช่น

มีใบรับรองแพทย์ยืนยันว่าไม่ตั้งครรภ์

คลอดบุตรแล้ว

สมรสกับอดีตสามีเดิม

ข้อจำกัดนี้มีเพื่อป้องกันความสับสนเรื่องบุตรที่จะถือว่าชอบด้วยกฎหมายหรือไม่

6. ต้องมีการยินยอมอย่างเสรี

การสมรสต้องเกิดจาก ความยินยอมของทั้งสองฝ่าย โดยสมัครใจอย่างแท้จริง

ห้ามมีการข่มขู่ หลอกลวง หรือบังคับให้สมรส

หากมีการข่มขู่หรือหลอกลวง การสมรสนั้นอาจถูกเพิกถอนได้ตามคำร้องของฝ่ายที่เสียหาย

ขั้นตอนการสมรสตามกฎหมายไทย

ขั้นตอนการสมรสตามกฎหมายไทย เป็นกระบวนการสำคัญที่ทำให้ชายและหญิงได้รับสถานะคู่สมรสที่ได้รับการรับรองทางกฎหมายอย่างสมบูรณ์ การสมรสที่ถูกต้องตามกฎหมายไม่เพียงแต่มีผลทางนิติกรรมเท่านั้น แต่ยังส่งผลต่อสิทธิ หน้าที่ และการจัดการทรัพย์สินของคู่สมรสในอนาคตด้วย ดังนั้นผู้ที่กำลังวางแผนสมรสควรศึกษาข้อมูล และเตรียมตัวให้พร้อมทุกขั้นตอน

1. ตรวจสอบคุณสมบัติของผู้ที่จะสมรส

ตาม ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 5 ว่าด้วยครอบครัว กำหนดเงื่อนไขเบื้องต้นดังนี้

ชายและหญิงต้องมีอายุ ครบ 17 ปีบริบูรณ์ (หากยังไม่ถึงต้องได้รับอนุญาตจากศาล)

ทั้งสองฝ่ายต้อง ไม่มีคู่สมรสอยู่ก่อน (การมีสามีหรือภรรยาอยู่ก่อนจะถือว่าการสมรสใหม่เป็นโมฆะ)

ต้อง ไม่เป็นญาติใกล้ชิดทางสายโลหิต เช่น พ่อแม่ ลูก พี่น้อง

ต้อง ไม่เป็นบุคคลไร้ความสามารถ เช่น ถูกศาลสั่งให้เป็นคนไร้ความสามารถ

ต้อง ยินยอมสมรสด้วยความสมัครใจ ไม่มีการขู่เข็ญหรือหลอกลวง

2. เตรียมเอกสารที่ต้องใช้ในการสมรส

เอกสารที่ต้องเตรียมมีดังนี้

บัตรประจำตัวประชาชนตัวจริงของทั้งสองฝ่าย

สำเนาทะเบียนบ้าน

ใบสำคัญการหย่า (ในกรณีเคยสมรสแล้วหย่า)

ใบเปลี่ยนชื่อ-นามสกุล (ถ้ามี)

หนังสืออนุญาตจากศาล (กรณีผู้สมรสมีอายุต่ำกว่า 17 ปี)

หนังสือยินยอมจากบิดามารดาหรือผู้ปกครอง (ในกรณีผู้สมรสมีอายุ 17-20 ปี)

สำหรับชาวต่างชาติ ต้องมี หนังสือรับรองสถานะโสดจากสถานทูตของตน, เอกสารแปลภาษาไทยและรับรองจากกรมการกงสุล

3. การดำเนินการจดทะเบียนสมรส

ขั้นตอนการจดทะเบียนสมรสตามกฎหมายไทย มีดังนี้

คู่สมรสเดินทางไปพร้อมกันที่ สำนักงานเขต (ในกรุงเทพฯ) หรือ ที่ว่าการอำเภอ (ในต่างจังหวัด)

ยื่นคำร้องขอจดทะเบียนสมรส พร้อมแสดงเอกสารและหลักฐานที่เกี่ยวข้อง

เจ้าหน้าที่ตรวจสอบเอกสาร ความถูกต้อง และความสมัครใจของทั้งสองฝ่าย

หากทุกอย่างถูกต้อง เจ้าหน้าที่จะทำการจดทะเบียนสมรส และออก ใบสำคัญการสมรส (ทะเบียนสมรส)

หมายเหตุ : การจดทะเบียนสมรสสามารถทำได้ทุกเขต/อำเภอทั่วประเทศ ไม่จำเป็นต้องเป็นพื้นที่ที่มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้าน

4. ค่าธรรมเนียมการจดทะเบียนสมรส

โดยปกติการจดทะเบียนสมรสที่สำนักงานเขต หรือที่ว่าการอำเภอ ไม่มีค่าธรรมเนียม

แต่หากมีการจ้างเจ้าหน้าที่ไปนอกสถานที่เพื่อทำพิธีการ อาจมีค่าธรรมเนียมเพิ่มเติมตามระเบียบ

5. สิทธิ และผลทางกฎหมายหลังการจดทะเบียนสมรส

เมื่อการสมรสมีผลตามกฎหมายแล้ว ทั้งสองฝ่ายจะมี

สิทธิและหน้าที่ระหว่างคู่สมรส เช่น การอุปการะเลี้ยงดูซึ่งกันและกัน

สิทธิในการจัดการสินสมรส เช่น การซื้อขายทรัพย์สินบางประเภทต้องได้รับความยินยอมจากคู่สมรส

สิทธิในการรับมรดก ของอีกฝ่ายหากฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดถึงแก่ความตาย

สิทธิในการเลี้ยงดูบุตร หากมีบุตรเกิดขึ้นระหว่างการสมรส

สิทธิและหน้าที่ของคู่สมรสตามกฎหมาย

เมื่อการสมรสมีผลสมบูรณ์ คู่สมรสจะมีสิทธิ และหน้าที่ตามกฎหมายดังนี้

สิทธิในการจัดการทรัพย์สิน

ทรัพย์สินของคู่สมรสจะแบ่งเป็น “สินส่วนตัว” และ “สินสมรส” โดยสินสมรสต้องได้รับการจัดการร่วมกัน หรือฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งต้องได้รับความยินยอมจากอีกฝ่าย

สิทธิในทรัพย์สินของคู่สมรส

คู่สมรสมีสิทธิได้รับประโยชน์ในทรัพย์สินร่วม เช่น รายได้จากการประกอบอาชีพ หรือทรัพย์สินที่ได้มาระหว่างสมรส

หน้าที่อุปการะเกื้อกูลกัน

ตามมาตรา 1461 คู่สมรสต้องช่วยเหลือเกื้อกูลกันตามสมควร ทั้งในด้านการเงินและการดูแลครอบครัว

สิทธิในการเลี้ยงดูบุตร

หากมีบุตรเกิดระหว่างการสมรส บุตรนั้นถือเป็นบุตรโดยชอบด้วยกฎหมายของสามีและภรรยา

การยกเลิกการสมรส

หากฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดต้องการยุติความสัมพันธ์ มี 2 วิธีคือ

1. การหย่าโดยความยินยอม (ไปจดทะเบียนหย่าที่เขต/อำเภอ)

2. การหย่าโดยคำพิพากษาของศาล (กรณีมีเหตุพิพาทกัน เช่น ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งผิดสัญญาในชีวิตสมรส)

ข้อควรรู้เพิ่มเติม

การอยู่กินกันโดยไม่ได้จดทะเบียนสมรส ไม่ได้รับสิทธิ์ตามกฎหมายในฐานะคู่สมรส เช่น สิทธิในทรัพย์สินหรือสิทธิในการฟ้องหย่า

การสมรสกับชาวต่างชาติ มีข้อกำหนดพิเศษเพิ่มเติม เช่น ต้องมีเอกสารรับรองโสดจากสถานทูต และการแปลเอกสารอย่างเป็นทางการ

การสมรสตามกฎหมายไทย เป็นขั้นตอนที่สำคัญและต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กฎหมายกำหนดอย่างเคร่งครัด ตั้งแต่การตรวจสอบคุณสมบัติ, การเตรียมเอกสาร, ไปจนถึงการจดทะเบียนต่อเจ้าหน้าที่รัฐ เพื่อให้ได้รับสิทธิและหน้าที่ของคู่สมรสอย่างถูกต้อง การศึกษาข้อมูล ขั้นตอนการสมรส และ ข้อกำหนดการสมรส อย่างละเอียด จะช่วยให้คุณวางแผนชีวิตคู่ได้มั่นใจและไม่ติดขัดเรื่องกฎหมายในอนาคต

ข้อมูลอ้างอิง

กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ

สำนักงานกิจการยุติธรรม

สำนักกฎหมายและวิชาการศาลยุติธรรม

สถาบันนิติธรรมาลัย