สิทธิพนักงานตามกฎหมายแรงงานไทย ข้อกำหนดที่คุณต้องรู้

ในปัจจุบัน สิทธิพนักงาน เป็นหัวข้อที่สำคัญที่พนักงานทุกคนควรทำความเข้าใจ ไม่เพียงแต่เพื่อปกป้องตนเองจากการถูกละเมิดสิทธิ แต่ยังช่วยให้การทำงานเป็นไปอย่างยุติธรรม กฎหมายแรงงานไทย ได้มีการกำหนดข้อบังคับและเงื่อนไขหลายประการเกี่ยวกับการจ้างงาน เพื่อให้พนักงานและนายจ้างได้รับความยุติธรรมอย่างสมดุล

กฎหมายแรงงานไทย : สิทธิที่พนักงานควรรู้

กฎหมายแรงงานไทย เป็นกฎหมายที่ออกมาเพื่อคุ้มครองสิทธิพนักงานในการทำงาน โดยเน้นความยุติธรรมต่อทั้งฝ่ายนายจ้างและลูกจ้าง กฎหมายนี้กำหนดข้อกำหนดสิทธิหลายประการ เช่น ชั่วโมงการทำงาน ค่าจ้าง การลางาน และสิทธิในการรับค่าชดเชยเมื่อถูกเลิกจ้าง เป็นต้น

กฎหมายแรงงานไทยเป็นกฎหมายที่กำหนดสิทธิและหน้าที่ของลูกจ้างและนายจ้าง รวมถึงการคุ้มครองแรงงานในด้านต่าง ๆ โดยมีกฎหมายสำคัญที่ควรรู้ ดังนี้

1. พระราชบัญญัติคุ้มครองแรงงาน พ.ศ. 2541 (และฉบับแก้ไขเพิ่มเติม)

เป็นกฎหมายหลักที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองแรงงาน ซึ่งกำหนดสิทธิต่าง ๆ ของลูกจ้าง เช่น

- อัตราค่าจ้างขั้นต่ำ : กำหนดอัตราค่าจ้างขั้นต่ำตามกฎหมายที่นายจ้างต้องจ่ายให้กับลูกจ้าง

- เวลาทำงานและเวลาพัก : ลูกจ้างทำงานได้ไม่เกิน 8 ชั่วโมงต่อวัน หรือไม่เกิน 48 ชั่วโมงต่อสัปดาห์ และต้องมีเวลาพักระหว่างการทำงาน

- วันหยุดและวันลาป่วย : กำหนดวันหยุดประจำปี วันหยุดตามประเพณี และสิทธิในการลาป่วย

- การเลิกจ้างและค่าชดเชย : กำหนดหลักเกณฑ์ในการเลิกจ้างและการจ่ายค่าชดเชย เช่น ค่าชดเชยในกรณีเลิกจ้างตามระยะเวลาการทำงาน

2. พระราชบัญญัติแรงงานสัมพันธ์ พ.ศ. 2518

เป็นกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับสิทธิของลูกจ้างในการจัดตั้งสหภาพแรงงาน การเจรจาต่อรองร่วมกัน และการนัดหยุดงาน โดยมีการกำหนดขั้นตอนและเงื่อนไขต่าง ๆ เพื่อให้เกิดความสมดุลระหว่างลูกจ้างและนายจ้าง เช่น

- การจัดตั้งสหภาพแรงงาน : ลูกจ้างมีสิทธิในการจัดตั้งหรือเข้าร่วมสหภาพแรงงานเพื่อคุ้มครองสิทธิและผลประโยชน์ของตน

- การนัดหยุดงาน : ลูกจ้างสามารถนัดหยุดงานได้ตามกฎหมาย แต่ต้องดำเนินการตามขั้นตอนที่กำหนด

3. พระราชบัญญัติประกันสังคม พ.ศ. 2533

กฎหมายประกันสังคมกำหนดสิทธิของลูกจ้างในการได้รับการคุ้มครองจากกองทุนประกันสังคม เช่น

- เงินทดแทนการขาดรายได้ : ในกรณีที่ลูกจ้างประสบอุบัติเหตุ เจ็บป่วย หรือตกงาน สามารถรับเงินทดแทนได้

- เงินบำนาญชราภาพ : ลูกจ้างที่เกษียณอายุจะได้รับเงินบำนาญชราภาพหากจ่ายเงินสมทบครบตามเกณฑ์

- สิทธิการรักษาพยาบาล : ลูกจ้างที่จ่ายเงินสมทบประกันสังคมจะได้รับการรักษาพยาบาลฟรีตามสิทธิในโรงพยาบาลที่เข้าร่วม

4. พระราชบัญญัติเงินทดแทน พ.ศ. 2537

เป็นกฎหมายที่คุ้มครองลูกจ้างในกรณีที่เกิดอุบัติเหตุหรือเจ็บป่วยจากการทำงาน ซึ่งนายจ้างจะต้องจ่ายเงินทดแทนให้กับลูกจ้าง เช่น

- ค่ารักษาพยาบาล : ลูกจ้างที่บาดเจ็บหรือเจ็บป่วยจากการทำงานมีสิทธิได้รับค่ารักษาพยาบาลตามที่กฎหมายกำหนด

- ค่าชดเชยรายได้ : ลูกจ้างมีสิทธิได้รับค่าชดเชยรายได้ในกรณีที่ไม่สามารถทำงานได้เนื่องจากบาดเจ็บ

5. กฎหมายเกี่ยวกับการคุ้มครองแรงงานหญิงและเด็ก

ในพระราชบัญญัติคุ้มครองแรงงาน มีการกำหนดข้อบังคับเฉพาะสำหรับการจ้างงานแรงงานหญิงและเด็ก เพื่อป้องกันการละเมิดสิทธิ เช่น

- การทำงานของเด็ก : ห้ามจ้างเด็กอายุต่ำกว่า 15 ปี และมีข้อกำหนดเฉพาะเกี่ยวกับชั่วโมงการทำงานและสภาพการทำงานสำหรับเด็กอายุต่ำกว่า 18 ปี

- สิทธิลาคลอด : ลูกจ้างหญิงที่ตั้งครรภ์มีสิทธิในการลาคลอดได้ 98 วัน โดยได้รับค่าจ้างในระหว่างการลา

6. กฎหมายการคุ้มครองสิทธิแรงงานต่างด้าว

กฎหมายไทยกำหนดให้แรงงานต่างด้าวที่เข้ามาทำงานในประเทศไทยต้องมีการจดทะเบียนและได้รับการคุ้มครองสิทธิเท่าเทียมกับแรงงานไทยตามที่กฎหมายกำหนด เช่น การจ่ายค่าจ้างตามอัตราค่าจ้างขั้นต่ำ การได้รับสิทธิตามประกันสังคม เป็นต้น

7. กฎหมายคุ้มครองแรงงานตามระเบียบการทำงานของรัฐวิสาหกิจ

สำหรับพนักงานรัฐวิสาหกิจ กฎหมายได้กำหนดสิทธิและหน้าที่ต่าง ๆ ที่สอดคล้องกับข้อกำหนดเฉพาะของรัฐวิสาหกิจ โดยมีกฎหมายและระเบียบเฉพาะที่ใช้คุ้มครองและกำหนดเงื่อนไขการทำงาน

การเรียกร้องสิทธิ

หากลูกจ้างรู้สึกว่าถูกละเมิดสิทธิตามกฎหมายแรงงาน สามารถดำเนินการยื่นเรื่องร้องเรียนได้ที่ กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน หรือศาลแรงงาน เพื่อตรวจสอบและดำเนินการเรียกร้องสิทธิของตน  การเข้าใจกฎหมายแรงงานเป็นสิ่งสำคัญเพื่อให้ลูกจ้างสามารถปกป้องสิทธิ และรักษาความปลอดภัยในการทำงาน

สิทธิพนักงานที่สำคัญ

สิทธิพนักงาน เป็นสิทธิที่ถูกกำหนดโดยเพื่อให้พนักงานได้รับความยุติธรรม และความคุ้มครองในที่ทำงาน สิทธิเหล่านี้ครอบคลุมทั้งเรื่องค่าจ้าง การลาพัก การเลิกจ้าง การคุ้มครองจากการละเมิด รวมถึงสิทธิในการได้รับค่าชดเชยตามเงื่อนไขที่กฎหมายกำหนด

1. สิทธิในการได้รับค่าจ้างอย่างเป็นธรรม

พนักงานมีสิทธิได้รับ ค่าจ้างตามที่ตกลงไว้กับนายจ้าง โดยไม่ต่ำกว่าค่าจ้างขั้นต่ำที่กฎหมายกำหนด หากทำงานนอกเวลาปกติ มีสิทธิได้รับ

- ค่าล่วงเวลา (OT) ในวันทำงาน

- ค่าทำงานวันหยุด และค่าล่วงเวลาในวันหยุด

นายจ้างต้องจ่ายค่าจ้าง ตรงเวลา และ เต็มจำนวน

2. สิทธิในการลางาน

ตามกฎหมายแรงงานไทย พนักงานสามารถลาประเภทต่าง ๆ ได้โดยไม่เสียสิทธิ เช่น

- ลาป่วย : ไม่น้อยกว่าปีละ 30 วันทำงาน โดยไม่ต้องมีใบรับรองแพทย์หากไม่เกิน 3 วัน

- ลากิจส่วนตัว : ได้ตามที่เหมาะสม และนายจ้างต้องอนุญาตอย่างเป็นธรรม

- ลาพักผ่อนประจำปี (ลาพักร้อน) : ไม่น้อยกว่าปีละ 6 วัน (เมื่อทำงานครบ 1 ปี)

- ลาคลอด : สำหรับพนักงานหญิง 98 วัน (รวมวันหยุดราชการ) โดยได้รับค่าจ้าง 45 วันแรก

3. สิทธิในการทำงานอย่างปลอดภัย

นายจ้างต้องจัดสภาพแวดล้อมในการทำงานให้ ปลอดภัยต่อสุขภาพและชีวิต

- ต้องมีอุปกรณ์ป้องกันอันตราย (PPE) หากลักษณะงานมีความเสี่ยง

- ลูกจ้างมีสิทธิปฏิเสธงาน ที่อาจก่อให้เกิดอันตราย โดยไม่ต้องกลัวว่าจะถูกลงโทษ

4. สิทธิในการได้รับสวัสดิการ

พนักงานที่ทำงานตามระบบประกันสังคมจะได้รับสิทธิ เช่น

- ค่ารักษาพยาบาล

- ค่าคลอดบุตร

- เงินทดแทนรายได้กรณีเจ็บป่วย

- เงินชราภาพ

นายจ้างอาจมีสวัสดิการเพิ่มเติม เช่น ค่าเดินทาง โบนัส เบี้ยขยัน
 

5. สิทธิในการได้รับความเป็นธรรมจากนายจ้าง

- นายจ้าง ห้ามเลิกจ้างโดยไม่เป็นธรรม หรือเลือกปฏิบัติ

- หากถูกเลิกจ้าง ต้องได้รับ ค่าชดเชย ตามอายุงาน เช่น ทำงาน 120 วัน – 1 ปี ได้รับค่าชดเชย 30 วัน หรือมากกว่า 10 ปี ได้รับค่าชดเชย 300 วัน

- ลูกจ้างมีสิทธิร้องเรียนต่อ สำนักงานแรงงาน หรือยื่นฟ้องต่อ ศาลแรงงาน

สิทธิพนักงานในการรับค่าชดเชยและบำเหน็จบำนาญ

สิทธิพนักงานในการรับค่าชดเชยและบำเหน็จบำนาญ เป็นสิทธิตามกฎหมายแรงงานไทย ที่มีเป้าหมายในการคุ้มครองพนักงานเมื่อถึงเวลาที่พนักงานออกจากงาน หรือเกษียณอายุ โดยจะได้รับการชดเชยหรือการสนับสนุนทางการเงินตามกฎเกณฑ์ที่กำหนดไว้

ค่าชดเชย (Severance Pay)

ค่าชดเชยเป็นเงินที่นายจ้างต้องจ่ายให้แก่พนักงาน เมื่อมีการเลิกจ้างโดยไม่ใช่ความผิดของพนักงาน หรือเมื่อพนักงานเกษียณอายุ กฎหมายแรงงานไทยได้กำหนดอัตราค่าชดเชยที่พนักงานมีสิทธิได้รับตามระยะเวลาการทำงาน ดังนี้

1. ทำงานน้อยกว่า 120 วัน : ไม่มีสิทธิ์ได้รับค่าชดเชย

2. ทำงาน 120 วัน แต่ไม่ถึง 1 ปี : ได้รับค่าชดเชยเท่ากับค่าจ้าง 30 วัน

3. ทำงาน 1 ปี แต่ไม่ถึง 3 ปี : ได้รับค่าชดเชยเท่ากับค่าจ้าง 90 วัน

4. ทำงาน 3 ปี แต่ไม่ถึง 6 ปี : ได้รับค่าชดเชยเท่ากับค่าจ้าง 180 วัน

5. ทำงาน 6 ปี แต่ไม่ถึง 10 ปี : ได้รับค่าชดเชยเท่ากับค่าจ้าง 240 วัน

6. ทำงาน 10 ปีขึ้นไป : ได้รับค่าชดเชยเท่ากับค่าจ้าง 300 วัน

7. ทำงาน 20 ปีขึ้นไป : ได้รับค่าชดเชยเท่ากับค่าจ้าง 400 วัน

พนักงานจะได้รับค่าชดเชยในกรณีที่นายจ้างเลิกจ้างโดยไม่มีเหตุอันควร หรือเกษียณอายุ (อายุเกษียณปกติคือ 60 ปี) แต่หากพนักงานลาออกเอง จะไม่มีสิทธิ์ได้รับค่าชดเชย

บำเหน็จและบำนาญจากกองทุนประกันสังคม

พนักงานที่มีการสะสมเงินสมทบใน กองทุนประกันสังคม จะมีสิทธิ์ได้รับเงินบำเหน็จหรือบำนาญเมื่ออายุครบ 55 ปี หรือในกรณีที่พนักงานเสียชีวิตก่อนเกษียณ

1. บำเหน็จชราภาพ (Lump Sum)

พนักงานที่ส่งเงินสมทบเข้ากองทุนประกันสังคมน้อยกว่า 180 เดือน จะมีสิทธิ์ได้รับเงินบำเหน็จชราภาพ ซึ่งเป็นการจ่ายเงินในลักษณะก้อนเดียว

2. บำนาญชราภาพ (Pension)

พนักงานที่ส่งเงินสมทบเข้ากองทุนประกันสังคมครบ 180 เดือน (15 ปี) หรือมากกว่า จะมีสิทธิ์ได้รับบำนาญชราภาพ ซึ่งเป็นการจ่ายเงินเป็นรายเดือนเมื่อเกษียณอายุ

การรับบำนาญจะขึ้นอยู่กับเงินสมทบและระยะเวลาที่ส่งเงินเข้ากองทุน หากพนักงานมีการสะสมมาก การรับบำนาญรายเดือนก็จะมากขึ้นตามไปด้วย

สิทธิพนักงานในการลาและค่าชดเชย

สิทธิในการลาเป็นหนึ่งในสิทธิที่สำคัญของพนักงานทุกคน พนักงานมีสิทธิ์ลาป่วยตามอาการและความจำเป็น โดยไม่จำกัดจำนวนวัน นอกจากนี้ พนักงานหญิงมีสิทธิ์ลาคลอดได้สูงสุด 90 วัน และได้รับเงินค่าจ้างในช่วงเวลาที่ลาคลอดจากนายจ้างอีกด้วย

การเรียกร้องสิทธิเมื่อถูกละเมิด

หากพนักงานรู้สึกว่าสิทธิของตนถูกละเมิด เช่น ถูกเลิกจ้างโดยไม่เป็นธรรม หรือไม่ได้รับค่าจ้างตรงตามที่ตกลงไว้ สามารถร้องเรียนกับกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน หรือฟ้องร้องในศาลแรงงานได้

การเรียกร้องสิทธิเมื่อถูกละเมิดเป็นเรื่องสำคัญที่ผู้บริโภคหรือพนักงานควรทราบ เพื่อปกป้องตนเองจากการถูกละเมิดสิทธิในสถานการณ์ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการทำงาน การซื้อสินค้า หรือบริการ โดยมีกระบวนการและหน่วยงานที่สามารถให้ความช่วยเหลือได้ ดังนี้

1. การเรียกร้องสิทธิในที่ทำงาน

หากพนักงานรู้สึกว่าถูกละเมิดสิทธิตาม กฎหมายแรงงานไทย ไม่ว่าจะเป็นเรื่องค่าจ้าง การทำงานล่วงเวลา หรือการเลิกจ้างโดยไม่เป็นธรรม พนักงานสามารถดำเนินการเรียกร้องสิทธิได้ตามขั้นตอนต่อไปนี้

1. เจรจากับนายจ้าง : การเริ่มต้นด้วยการพูดคุยกับนายจ้างอย่างเป็นมิตรและตรงไปตรงมาอาจช่วยแก้ปัญหาได้ หากยังไม่ได้รับการแก้ไขสามารถดำเนินขั้นตอนถัดไป

2. ยื่นคำร้องต่อกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน : พนักงานสามารถยื่นคำร้องต่อกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงานในพื้นที่เพื่อขอให้ตรวจสอบสิทธิและข้อกฎหมายที่เกี่ยวข้อง

3. การฟ้องร้องต่อศาลแรงงาน : หากการยื่นคำร้องไม่สำเร็จ พนักงานสามารถยื่นฟ้องต่อศาลแรงงานเพื่อให้มีการพิจารณาคดีและตัดสินตามกฎหมาย

2. การเรียกร้องสิทธิผู้บริโภค

สำหรับผู้บริโภคที่รู้สึกว่าถูกหลอกลวงหรือได้รับสินค้าและบริการที่ไม่เป็นไปตามมาตรฐาน ผู้บริโภคสามารถเรียกร้องสิทธิได้ตามขั้นตอนดังนี้

1. เจรจากับผู้ขายหรือผู้ให้บริการ : เริ่มต้นด้วยการพูดคุยกับผู้ขายหรือผู้ให้บริการเพื่อขอการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น เช่น การคืนเงินหรือการเปลี่ยนสินค้า

2. ร้องเรียนต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

- สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค (สคบ.) : ผู้บริโภคสามารถยื่นคำร้องเรียนออนไลน์หรือยื่นคำร้องต่อสำนักงานโดยตรง เพื่อให้มีการตรวจสอบและแก้ไขกรณีการละเมิดสิทธิ

- ศูนย์รับเรื่องร้องเรียนของหน่วยงานอื่น ๆ : เช่น สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) หรือกรมการค้าภายใน ขึ้นอยู่กับลักษณะของสินค้าและบริการที่เกี่ยวข้อง

3. ฟ้องร้องต่อศาลผู้บริโภค : หากไม่ได้รับการแก้ไขปัญหาผู้บริโภคสามารถฟ้องร้องต่อศาลผู้บริโภค เพื่อเรียกร้องค่าเสียหายตามสิทธิที่ตนเองพึงมี

3. การเก็บหลักฐานและเตรียมเอกสาร

การเรียกร้องสิทธิทั้งในฐานะพนักงานหรือผู้บริโภค สิ่งสำคัญคือการ เก็บรวบรวมหลักฐาน เพื่อยืนยันการละเมิดสิทธิ เช่น สัญญาจ้าง ใบเสร็จรับเงิน การสนทนาผ่านข้อความ หรือภาพถ่ายสิ่งที่เป็นปัญหา นอกจากนี้ควร จัดเตรียมเอกสาร ที่จำเป็นให้พร้อม เช่น บัตรประชาชน สัญญาที่เกี่ยวข้อง และหลักฐานการติดต่อสื่อสาร

4. คำแนะนำเพิ่มเติม

ควรทำความเข้าใจกฎหมายและสิทธิตนเองให้ชัดเจน เช่น กฎหมายแรงงาน กฎหมายคุ้มครองผู้บริโภค เพื่อไม่ให้ถูกละเมิดสิทธิได้ง่าย หากไม่แน่ใจเกี่ยวกับสิทธิของตนเอง ควรขอคำปรึกษาจากนักกฎหมายหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

การป้องกันสิทธิพนักงานจากการถูกละเมิด

หากพนักงานรู้สึกว่าสิทธิของตนถูกละเมิด เช่น ไม่ได้รับค่าจ้างตรงเวลา ถูกเลิกจ้างโดยไม่เป็นธรรม หรือไม่ได้รับสิทธิ์ในการลา สามารถร้องเรียนไปยังกรมแรงงาน หรือใช้สิทธิตามกฎหมายแรงงานในการเรียกร้องค่าชดเชยหรือฟ้องร้องเพื่อให้ได้รับการคุ้มครองตามกฎหมาย

การเข้าใจสิทธิพนักงาน ตามกฎหมายแรงงานไทย เป็นเรื่องสำคัญที่พนักงานทุกคนควรตระหนัก เนื่องจากการรู้สิทธิและข้อกำหนดของตนเองจะช่วยให้เราสามารถป้องกันการถูกละเมิด และได้รับการปฏิบัติที่ยุติธรรมในที่ทำงาน หากพนักงานได้รับการปฏิบัติไม่เป็นธรรม ควรติดต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อขอคำปรึกษาและแก้ไขปัญหา

ข้อมูลอ้างอิง

กระทรวงแรงงาน