เคยสังเกตไหมว่ารูปแบบการอ่านของเราในยุคที่ข่าวสารเอ่อล้นหน้าจอ ฟีดท่วมโซเชียล มันได้ช่วยอัปสกิลการไถนิ้วปัดหน้าจอและกรอกลูกตาขึ้นลงของเราให้เฉียบไวมากขึ้น วัฏจักรการเสพสื่อโซเชียลตั้งแต่การอ่าน กดไลก์ กดแชร์ คอมเมนต์ และเลื่อนไปดูฟีดใหม่ ๆ ก็รวดเร็วปานจรวด ทำให้บางครั้งแทนที่เราจะสามารถ “ตกผลึก” กับเนื้อหา กลับกลายเป็นว่าเราได้ทำให้รายละเอียดบางอย่างของเนื้อหา “ตกหล่น” ไปกลางทางอย่างน่าเสียดาย เพื่อให้การอ่านของเราเป็นการอ่านที่ดี อ่านถึงกึ๋น เห็นเบื้องหน้าเบื้องหลังยันมุมทแยงของเนื้อหาชุดหนึ่งอย่างทะลุปรุโปร่ง เราจึงขอแนะนำ “การอ่านเชิงวิเคราะห์” หรือ “critical reading” หนึ่งในทักษะสำคัญในยุคดิจิทัลที่ทุกคนควรมีไว้คู่กาย

อย่าเพิ่งเข้าใจว่า Critical Reading คือการอ่านเพื่อจับผิด

ในยุคสมัยที่ข้อมูลข่าวสารดี ๆ ก็มีเยอะ แต่ข้อความลูกโซ่ที่บิดเบือนก็เกลื่อนกลาด เวลาอ่านอะไรก็มักจะได้ยินคำเตือนประมาณว่า “ควรมี critical reading นะ” “อย่าไปโดนเขาหลอกหรือจูงจมูก” ซึ่งเป็นคำที่คนมีอายุใช้เตือนเด็ก เด็กเองก็ใช้เตือนคนมีอายุ เตือนกันไปมาจนความหมายของคำว่า critical reading เท่ากับ “การอ่านเพื่อจับผิด”

แม้การอ่านเพื่อจับผิดจะช่วยให้เรา “แหก” ความโป๊ะได้ในหลาย ๆ ครั้ง แต่ความเสี่ยงคือการอ่านในรูปแบบนี้ตัวผู้อ่านมักจะมีสมมติฐาน ความเชื่อ (หรือความไม่เชื่อ) ล่วงหน้าก่อนที่จะลงมืออ่านจริง ๆ อคติส่วนตัวอาจเร่งเร้าให้เราพยายามบิดเนื้อหาเพื่อตีความให้ถูกจริตของเรามากเกินไป

คำถามคือ แล้ว critical reading คืออะไร ?

Critical reading คือ การอ่านเชิงวิเคราะห์ หรือการอ่านอย่างตั้งใจเพื่อ 

1. “ทำความเข้าใจ” ในเนื้อหาและแนวคิดของผู้เขียน 

2. “ประเมินหรือวิเคราะห์” ว่าผู้เขียนใช้สมมติฐาน กรอบความคิด หรือถ้อยคำประเภทใดในการเขียนเนื้อหา และ

3. “ประมวลผลและตีความ” เพื่อแสดงความเห็นตามมุมมองของเรา ซึ่งอาจตรงหรือไม่ตรงกับจุดประสงค์เดิมของผู้เขียนก็ได้

ถ้าอิงตามความหมายนี้ก็สรุปได้ว่า critical reading จะช่วยให้ผู้อ่านเห็นว่าผู้เขียนกำลังสื่ออะไร ใช้กรอบความคิด สมมติฐาน หรือหลักฐานอะไรในการเขียนเนื้อหาออกมา ท่วงทำนองของการใช้ภาษาเป็นไปในลักษณะใด เช่น บอกเล่าในเชิงวิชาการ ปลุกเร้าอารมณ์ เสียดสี ฯลฯ ซึ่งทั้งหมดนี้จะช่วยให้ผู้อ่านแสดงความคิดเห็นต่อเนื้อหาที่อ่านได้อย่างมีหลักการ ต่างกับการจ้องจับผิดอย่างไร้เหตุผล

แล้วนักอ่านที่ไม่เข้าข่าย critical reading หรือเรียกว่า “non-critical reader” นั้นเป็นยังไง ?

วิถีการอ่านของ non-critical reader คือการอ่านเพื่อรับทราบและจดจำข้อมูลของเนื้อหานั้น ๆ ยกตัวอย่างสุดฮิตในกรณีการอ่านหนังสือประวัติศาสตร์ non-critical reader มีแนวโน้มที่จะอ่านเพื่อเรียนรู้และ “ยอมรับ” การตีความของผู้เขียนที่มีต่อเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ 

ขณะที่ critical reader ที่อ่านหนังสือเล่มเดียวกันจะอ่านเพื่อทำความเข้าใจเนื้อหาในแบบที่ผู้เขียนตั้งใจอยากจะสื่อ ในขั้นตอนนี้ทั้ง non-critical reader และ critical reader (อาจ) ได้รับสารจากเนื้อหาที่เหมือนกัน แต่สำหรับ critical reader เรื่องมันไม่ได้จบแค่นั้น

Critical reader จะแกะจะแงะให้เห็นถึงหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ทฤษฎีหรือสมมติฐานต่าง ๆ ที่ผู้เขียนใช้ในการตีความเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ เพื่อให้รู้ว่าทำไมผู้เขียนถึงตีความแบบนั้น สุดท้ายแล้วกระบวนการอ่านเชิงวิเคราะห์แบบนี้จะช่วยให้ผู้อ่านยอมรับ ไม่ยอมรับ หรือกระทั่งสามารถโต้แย้งผู้เขียนได้อย่างมีเหตุผล และกระบวนการโต้แย้งอย่างมีหลักการนี้เองที่อาจนำไปสู่ความรู้ความเข้าใจชุดใหม่ได้ นับเป็นการปูทางไปสู่สังคมแห่ง “ผู้เจริญทางปัญญา”

บทความหน้าเราจะพาไปทำความเข้าใจกับ critical reading ในภาคปฏิบัติ หากอยากจะลงมือทำจริงจะทำยังไงได้บ้าง และพาไปหาคำตอบด้วยว่า critical reading และ critical thinking นั้นมีความเหมือนหรือแตกต่างกันยังไงบ้าง 

บทความที่เกี่ยวข้อง

• Critical Reading & Critical Thinking แพ็คคู่แห่งความเจริญทางปัญญา

• หลักการคิดแก้ปัญหา 3 แบบ รู้ไว้คิดอะไรก็ไม่มีตัน

• 4 คำถามถ้าอยากคิดวิเคราะห์เก่ง เพราะ 'Critical Thinking' นั้นสำคัญ

• 10 จุดรู้ทัน Fake News เพราะวัยรุ่นยุคใหม่ต้องรู้เท่าทันสื่อ

• ทฤษฏีหมวก 6 ใบ หลักการคิดที่ช่วยเรื่องการจำและการแก้ปัญหา

• ความลำเอียง 6 แบบที่ทำให้เราตัดสินใจพลาด

• บันได 4 ขั้นสู่การเรียนรู้ Soft Skills ใหม่ ๆ

• ‘AQ’ ทักษะจำเป็นในวันที่โลกหมุนเร็วจนตามไม่ทัน

• ความโง่ 4 แบบที่ทำให้เราพัฒนาตัวเองไม่สำเร็จ

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

- What Is Critical Reading?

- Critical Reading, at its Core, Plain and Simple

- Critical Reading v. Critical Thinking

- What is Critical Reading? | Collegewide Writing Center

- Critical Thinking in Everyday Life