เคยไหมนั่งอ่านหนังสืออยู่แต่ในหัวกลับคิดเรื่องอื่นไม่หยุด หรือคิดเรื่องหนึ่งอยู่แต่ก็หยุดความคิดใหม่ ๆ ที่แทรกเข้ามาไม่ได้เลย หลายคนมักจะเป็นแบบนี้คือมีความคิด มีไอเดียมากมาย แต่ไม่สามารถจัดระบบความคิดได้ การมีกรอบความคิดที่ยืดหยุ่นจะช่วยให้เราจัดระบบการคิดให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยเราสามารถพัฒนาหลักการคิดได้ด้วยทฤษฏีหมวก 6 ใบที่จะช่วยพัฒนาทั้งการคิด การจำ และการแก้ปัญหา

ทฤษฎีหมวก 6 ใบ

ดร.เอ็ดเวิร์ด เดอ โบโน (Dr. Edward de Bono) ศาสตราจารย์ด้านการคิดชาวอิตาลี ได้คิดค้นกระบวนการพื้นฐานในการพัฒนาการคิดที่ง่ายต่อการจดจำและใช้งานด้วยหมวก 6 ใบ 

หมวกสีขาว

ตัวแทนของการคิดเกี่ยวกับข้อมูลข้อเท็จจริง เวลาที่ได้รับข้อมูลอะไรมาต้องคิดและตั้งคำถามก่อนเสมอว่า

• มีอะไรบ้างที่เป็นประโยชน์

• ข้อมูลใดที่ขาดหายไป 

• ตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูล

• จำเป็นต้องหาข้อมูลเพิ่มหรือไม่

• ข้อมูลที่ต้องการเพิ่มจะหาได้อย่างไร

• เราจะนำข้อมูลที่ได้มาใช้ประโยชน์อย่างไร

เหมาะสำหรับใช้ในการคิดเกีี่ยวกับข้อมูล ข้อเท็จจริง หรือข้อมูลเบื้องต้นที่ไม่ต้องการความคิดเห็น

หมวกสีแดง

ตัวแทนของการคิดเกี่ยวกับอารมณ์และความรู้สึก เวลาที่ได้รับข้อมูลหรือเรื่องราวต่าง ๆ แล้วเรารู้สึกหรือคิดเห็นอย่างไร การสวมหมวกสีแดงนี้เราสามารถถ่ายทอดอารมณ์และความรู้สึกออกมาได้อย่างอิสระโดยไม่จำเป็นต้องใช้เหตุผลประกอบ เช่น ชอบหรือไม่ชอบ ดีหรือไม่ดี เป็นต้น

เหมาะสำหรับใช้แสดงความรู้สึกเพื่อให้ผู้อื่นรับรู้อารมณ์และความต้องการของเรา แต่อยากให้จำไว้ว่าอารมณ์และความรู้สึกมันสามารถเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา ดังนั้นจึงไม่ควรใช้ความรู้สึกตัดสินเรื่องที่ชี้ขาดหรือส่งผลกระทบต่อชีวิตเรา

หมวกสีดำ

ตัวแทนของการคิดอย่างระมัดระวัง ถือเป็นหมวกที่มีค่ามากที่สุด เพราะจะช่วยให้เรารู้จักคิดไตร่ตรองให้ดีก่อนทำสิ่งต่าง ๆ เช่น คิดถึงข้อดีข้อเสีย คิดถึงอุปสรรคที่จะต้องเจอ โดยทุกการคิดจะต้องมีเหตุผลประกอบเพื่อเราจะได้มองเห็นแง่มุมต่าง ๆ อย่างรอบด้าน 

เหมาะสำหรับใช้ในการคิดว่าสิ่งที่เราจะทำนั้นเหมาะสมกับข้อมูล ประสบการณ์ วัตถุประสงค์ และความต้องการของเราหรือไม่ เช่น การคิดเลือกมหาวิทยาลัยหรือคณะ การคิดวางแผนค่าใช้จ่ายและการออม เป็นต้น 

หมวกสีเหลือง

ตัวแทนของการคิดอย่างมีความหวัง การคิดในแง่ดี การแสวงหาคุณค่าและทางเลือกต่าง ๆ เพื่อให้สามารถนำไปปรับใช้กับชีวิตได้อย่างเหมาะสม โดยต้องมีเหตุผลประกอบการตัดสินใจด้วยเสมอ

เหมาะสำหรับใช้ในการคิดเพื่อค้นหาทางเลือกต่าง ๆ ให้ตัวเอง เป็นการคิดเชิงบวกที่จะช่วยเปิดโอกาสให้เราได้พัฒนาตัวเอง แนะนำว่าควรสวมหมวกสีเหลือสลับกับหมวกสีดำ เพื่อจะได้คิดอย่างรอบคอบและไม่เกิดผลเสียในภายหลัง 

หมวกสีเขียว

ตัวแทนของความคิดสร้างสรรค์ การคิดไอเดียใหม่ ๆ การลองผิดลองถูก การคิดที่แตกต่างจากวิธีคิดแบบเดิม ๆ เป็นการคิดที่สามารถใช้จินตนาการได้อย่างเต็มที่ โดยจะไม่มีีการบอกว่าคิดถูกหรือผิดเพราะเป็นการเปิดกว้างทางความคิดเพื่อให้นำไปสู่การคิดนอกกรอบที่อาจนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงทีดีขึ้น

เหมาะสำหรับใช้ในการคิดแก้ปัญหาที่ต้องการความคิดใหม่ ๆ หรือความคิดสร้างสรรค์ที่ออกจากกรอบเดิม ๆ เพื่อการเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้น

หมวกสีฟ้า

ตัวแทนของการคิดรวบยอดทั้งหมด หรือการควบคุมความคิดทั้งหมดที่เกิดขึ้น โดยจะต้องอาศัยประสบการณ์และการเรียนรู้เพื่อนำมาใช้วิเคราะห์ แก้ปัญหา หรือตัดสินใจเรื่องต่าง ๆ ถือเป็นกระบวนการคิดที่สำคัญมากไม่แพ้หมวกสีดำเลย

เหมาะสำหรับใช้ในการคิดเพื่อให้เกิดความชัดเจนในเรื่องต่าง ๆ ตั้งแต่การคิดข้อสรุปไปจนถึงการหยุดความคิดแง่ลบต่าง ๆ 

เราสามารถใช้หมวกทั้ง 6 ใบนี้สลับสับเปลี่ยนกันไปตามความเหมาะสม ไม่จำเป็นต้องจัดลำดับว่าจะต้องสวมหมวกใบไหนก่อนหลัง เช่น สวมหมวกสีเขียวเพื่อคิดไอเดียใหม่ ๆ แล้วสวมหมวกสีดำเพื่อคิดไตร่ตรองถึงข้อดีข้อเสียให้ดีก่อนลงมือทำ เป็นต้น การทำแบบนี้จะช่วยให้เราจัดระบบความคิดได้ดี ทำให้ใช้ความคิดได้อย่างเต็มที่ และยังช่วยให้มองการคิดได้อย่างครอบคลุมและรอบด้านมากขึ้นด้วย

บทความที่เกี่ยวข้อง

หลักการคิดแก้ปัญหา 3 แบบ รู้ไว้คิดอะไรก็ไม่มีตัน

‘AQ’ ทักษะจำเป็นในวันที่โลกหมุนเร็วจนตามไม่ทัน

เคล็ดลับที่จะเปลี่ยนตัวเองให้เป็นคนชอบลงมือทำจาก Stanford

วิธีปรับ Mindset ปลุก Passion ปลดล็อคความสามารถเจ๋ง ๆ ในตัวเอง

เคล็ดลับการตัดสินใจให้ไม่พลาดโอกาสที่ดีที่สุด ไร้อาการ 'FOBO'

เทคนิคพัฒนาสมอง “ช่วยเพิ่ม IQ” เพิ่มความสามารถในการเรียนรู้

รู้ให้ทัน ! ก่อนที่โรงเรียนจะทำลายความคิดสร้างสรรค์ของเราไปหมด

ชีวิตดี๊ดีเมื่อคิดแบบ Growth Mindset

แหล่งข้อมูล
ฝ่ายวิชาการสำนักพิมพ์บิสคิต. คิด อย่างนักคิดชั้นยอด. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์บิสคิต