เกวียนกับความงาม : คุณค่า-มูลค่า-สถานภาพ

      มีข้อสังเกตว่าสิ่งประดิษฐ์ต่าง ๆ ที่สร้างขึ้นเพื่อใช้ประโยชน์มักสร้างสรรค์ความงดงามควบคู่กันไปด้วยเพื่อเสริมคุณค่า เกวียนก็เช่นเดียวกันนอกจากสร้างขึ้นเพื่อให้เป็นพาหนะทุ่นแรงที่มีประสิทธิภาพเหมาะกับประโยชน์ใช้สอยและสอดคล้องกับสภาพพื้นที่แล้ว ช่างเกวียนแต่ละภูมิภาคต่างพยายามสร้างสรรค์ความงดงามให้แก่เกวียนด้วยทำให้เกวียนมีคุณค่าและช่วยเพิ่มมูลค่ามากยิ่งขึ้น นอกจากนี้ยังเป็นเสมือนเครื่องแสดงสถานภาพทางสังคมและฐานะของเจ้าของด้วยการสร้างสรรค์ความงดงามของเกวียนนั้นช่างสามารถทำได้ ๒ ลักษณะ คือ การต่อเติมและการเพิ่มเติม  

๑. การต่อเติม  

      ช่างจะปรับแต่งชิ้นส่วนโครงสร้างบางส่วนของเกวียนและต่อเติมให้มีความงดงามตามความคิด จินตนาการ และทักษะฝีมือช่าง เช่น เกวียนของภาคกลางมีการปรับแต่งต่อเติมส่วนหัวทวกเกวียนให้งองอนขึ้นสูงอย่างเด่นชัดหรือมีลักษณะที่เรียกว่า งอนช้ง จนบางคนเรียกว่าเกวียนหัวช้งและได้ถากดัดหัว-ท้ายของแปรกหรือแพดที่ใช้บังคับดุมเกวียนทั้ง ๒ ข้างให้โค้งงอนอ่อนช้อยรวมทั้งถากดัดไม้แม่กำพอง (ฟองเทิง หรือฟองบน) ๒ ข้างเรือนเกวียนให้งอนโค้งขึ้นจนปลายชี้สอดรับกับความโค้งของแปรก

๒. การเพิ่มเติม  

      เป็นการสร้างสรรค์ด้วยวิธีประดิษฐ์ตกแต่งลงบนชิ้นไม้ในส่วนต่าง ๆ ของเกวียนเท่าที่จะแสวงหาวัสดุมาได้โดยผนวกกับฝีมือช่างที่ได้สั่งสมทักษะประสบการณ์สืบทอดต่อ ๆ กันมา เช่น ช่างภาคเหนือใช้วิธีการเขียนภาพและประดับกระจกบนผนังของเรือนเกวียน ช่างภาคอีสานใช้วิธีแกะสลักลวดลายต่าง ๆ อย่างวิจิตรบรรจงลงบนชิ้นส่วนไม้เนื้อแข็ง ได้แก่ แปรกหรือแพด หัวทวก แอก แป้นชาน หัวโถน และไม้หัวเต่า แม้แต่ก้องเพลาที่อยู่ลึกใต้ท้องเกวียนก็ยังแกะสลักลวดลายอย่างวิจิตรบรรจงอีกด้วยเป็นการแกะสลักเต็มพื้นที่ทุกส่วนของเรือนเกวียน

      การสร้างสรรค์ความงามให้แก่เกวียนดังกล่าวนี้ส่วนหนึ่งเกิดจากอารมณ์ ความคิด จิตใจ จินตนาการ และทักษะฝีมือช่าง อีกส่วนหนึ่งเป็นความต้องการของผู้ใช้งานแม้จะต้องลงทุนมากขึ้นก็ตาม เช่น ใช้วัสดุมากขึ้นในการประดิษฐ์ต่อเติมและเพิ่มเติมใช้เวลาในการทำงานมากขึ้นอาจต้องใช้ช่างฝีมือเฉพาะหรือช่างที่ถนัดในด้านนี้ แต่ก็เสมือนเป็นความต้องการร่วมกัน คือ เมื่อได้ประโยชน์ใช้สอยหลักแล้วก็ยังประสงค์ให้เกวียนได้ตอบสนองทางด้านอารมณ์และจิตใจด้วย  ด้วยเหตุนี้เกวียนซึ่งมีคุณค่าหลัก คือ ใช้เป็นพาหนะบรรทุกที่ช่วยผ่อนแรงในการเดินทางก็ยังเป็นงานสร้างสรรค์ที่มีคุณค่าทางจิตใจและมีมูลค่าทางเศรษฐกิจด้วย ดังนั้นผู้ที่เป็นเจ้าของเกวียนนอกจากเป็นผู้ที่ชื่นชอบในศิลปะแล้วยังถือว่าเป็นผู้ที่มีฐานะและอำนาจบารมีในสังคมด้วย