การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

      เมื่อห้าสิบปีก่อนประเทศไทยมีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์มาก เราเคยมีป่าไม้กว้างใหญ่ไพศาลเป็นพื้นที่มากกว่าครึ่งหนึ่งของประเทศ  ไม้สักของเราเป็นไม้มีค่าซึ่งทั่วโลกต้องการ มีสัตว์ป่านานาชนิดจำนวนมาก มีแร่ธาตุ เช่น ดีบุก และวุลแฟลม ทั้งบนบกและในทะเล  มีน้ำธรรมชาติเปี่ยมฝั่งอยู่ในแม่น้ำลำคลองทั่วไป น้ำใสสะอาดจน กุ้ง ปลา หอย และเต่า อาศัยอยู่ได้อย่างสบาย แต่แล้วต่อมาเนื่องจากมีการเร่งรัดพัฒนาประเทศในหลาย ๆ ด้าน โดยเฉพาะทางด้านอุตสาหกรรมทำให้ทรัพยากรที่มีอยู่ลดน้อยถอยลงโดยรวดเร็ว ป่าไม้ถูกทำลายไปจนเหลือไม่ถึงหนึ่งในสี่ของพื้นที่ป่าไม้ทั้งหมดที่มีอยู่เดิม ต้นน้ำลำธารก็ถูกทำลายลงมากจนเกิดปัญหาภัยแล้ง สัตว์ป่าถูกล่าจนบางชนิด เช่น สมัน สูญพันธุ์หมดไปจากโลก แร่ธาตุถูกขุดขึ้นมาใช้จนบางแห่งหมดไปจากพื้นที่ทำให้เกิดมีเหมืองร้างขึ้น น้ำในแม่น้ำลำคลองที่เคยใสสะอาดก็เน่าเสียเพราะขยะและน้ำทิ้งจากโรงงานอุตสาหกรรม การใช้ธรรมชาติอย่างฟุ่มเฟือยในช่วงเวลาห้าสิบปีได้ก่อให้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมอย่างรุนแรงขึ้นในปัจจุบัน

      เมื่อเป็นเช่นนี้จึงเกิดความจำเป็นที่จะต้องแก้ไขสภาพสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมให้กลับฟื้นคืนสู่สภาพดีดังเดิม  การแก้ไขดังกล่าวอาจทำได้โดยการจัดการกับทรัพยากรธรรมชาติเท่าที่มีเหลืออยู่อย่างถูกต้องตามหลักวิชาการดำเนินงานแก้ไขเช่นนี้ เรียกชื่อว่า "การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม" มีวิธีการหลายวิธีที่อาจนำมาใช้ในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เช่น การออกกฎหมาย การวางแผนพัฒนาสิ่งแวดล้อม การกำหนดมาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดล้อม การศึกษา และจัดทำรายงานผลกระทบสิ่งแวดล้อม อันเกิดจากโครงการพัฒนาทั้งของภาครัฐบาลและภาคเอกชนตลอดจนการประชาสัมพันธ์และการให้การศึกษาเกี่ยวกับความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อมแก่เด็ก  เราทุกคนควรรู้และเข้าใจถึงความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติและควรให้ความร่วมมือในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทั้งนี้ก็เพื่อความสุขและความปลอดภัยในชีวิตของคนไทยทุกคน

      ทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งที่มีอยู่ตามธรรมชาติซึ่งได้แก่ อากาศ น้ำ ดิน แร่ธาตุ ป่าไม้ สัตว์ป่า พลังงานความร้อน พลังงานแสงแดด และอื่น ๆ มนุษย์ได้ใช้ทรัพยากรธรรมชาติในการดำรงชีวิตนับตั้งแต่เกิดจนกระทั่งตาย ทรัพยากรธรรมชาติจึงเป็นประโยชน์และมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อมวลมนุษย์

      สิ่งแวดล้อม หมายถึง สิ่งต่าง ๆ ทุกสิ่งที่อยู่ล้อมรอบตัวเราทั้งสิ่งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้อาจเป็นได้ทั้งสิ่งที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ ได้แก่ บรรยากาศ น้ำ ดิน แร่ธาตุ พืช และสัตว์ ส่วนสิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น ได้แก่ สาธารณูปการต่าง ๆ เช่น ถนน เขื่อนกั้นน้ำ ฝาย คูคลอง เป็นต้น

      ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมนั้นมีความสำคัญมากต่อการพัฒนาและความเจริญของประเทศตลอดจนถึงคุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชน ประเทศที่มีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์และสิ่งแวดล้อมดีก็จะส่งผลให้ประชาชนในประเทศนั้นมีคุณภาพชีวิตและความเป็นอยู่ที่ดีด้วยอย่างไม่ต้องสงสัย  ปัจจุบันประเทศไทยมีปัญหาเกี่ยวกับความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมหลายประการซึ่งจำเป็นต้องแก้ไข เช่น เรื่องป่าไม้ถูกทำลาย น้ำในแม่น้ำลำคลองเน่าเสีย มลพิษของอากาศในพื้นที่บางแห่งมีมากจนถึงขีดอันตราย เหล่านี้เป็นต้น การแก้ไขในเรื่องเช่นนี้ อาจทำได้โดยการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างถูกต้องโดยเร่งด่วน หลักการในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอาจทำได้ โดยพิจารณาเป็นเรื่อง ๆ ดังต่อไปนี้

ทรัพยากรที่ใช้แล้วหมดไป 

ได้แก่ น้ำมันปิโตเลียม ก๊าซธรรมชาติและสินแร่

• น้ำมันปิโตเลียมและก๊าซธรรมชาติเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่หมดสิ้นได้ เมื่อหมดแล้วก็ไม่สามารถเกิดขึ้นมาใหม่ได้หรือถ้าเกิดใหม่ก็ต้องใช้เวลานานหลายล้านปีจึงจะเกิดมีขึ้นแต่ในการใช้เราจะใช้หมดไปในวันเวลาอันรวดเร็ว การจัดการทรัพยากรประเภทนี้จึงต้องเน้นให้ใช้อย่างประหยัดใช้ให้คุ้มค่าที่สุดและให้ได้ประโยชน์ที่สุดไม่เผาทิ้งไปโดยเปล่าประโยชน์ 

• สินแร่เป็นทรัพยากรที่หมดสิ้นได้และถ้าหมดสิ้นแล้วก็ยากที่จะทำให้มีใหม่ได้ การจัดการเกี่ยวกับสินแร่ทำได้โดยการใช้แร่อย่างฉลาดเพื่อให้แร่ที่ขุดขึ้นมาใช้ได้ประโยชน์มากที่สุด แร่ชนิดใดที่เมื่อใช้แล้วอาจนำกลับมาใช้ใหม่ได้อีกก็ให้นำมาใช้ไม่ทิ้งให้สูญเปล่านอกจากนั้นยังต้องสำรวจหาแหล่งแร่ใหม่ ๆ อยู่เสมอ

ทรัพยากรที่ใช้ไม่หมดสิ้น 

มีอยู่ในธรรมชาติมากมายหลายชนิด เช่น ป่าไม้ สัตว์ป่า น้ำ ดิน และอากาศ

• ป่าไม้ ป่าไม้เป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้นเพราะถ้าป่าถูกทำลายก็อาจปลูกป่าขึ้นมาทดแทนได้ การจัดการเกี่ยวกับป่าไม้ทำได้โดยการรักษาป่าไม้ให้คงสภาพความเป็นป่าถ้าตัดต้นไม้ลงเพื่อนำมาใช้ประโยชน์ก็ต้องปลูกใหม่เพื่อทดแทนเสมอ ไม้ที่ตัดจากป่าต้องใช้ให้คุ้มค่าและหาวัสดุอื่นมาใช้แทนเพื่อลดการใช้ไม้ลงให้มาก 
• สัตว์ป่า สัตว์ป่าเป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้นเพราะเพิ่มจำนวนได้  การจัดการเกี่ยวกับสัตว์ป่าทำได้โดยการป้องกันและรักษาสัตว์ป่าให้คงอยู่ได้ไม่สูญพันธุ์หมดไป ไม่ยอมให้สัตว์ป่าถูกทำลาย ถูกล่า ถูกฆ่ามากเกินไป หรือถึงกับสูญพันธุ์ 
• น้ำ น้ำเป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้นเพราะธรรมชาติจะนำน้ำกลับคืนมาใหม่ในรูปของน้ำฝน หลักการจัดการเรื่องน้ำก็ คือ การควบคุมและรักษาน้ำธรรมชาติไว้ทั้งในรูปปริมาณและคุณภาพได้อย่างดี ไม่ปล่อยให้แห้งหายหรือเน่าเสียทั้งนี้ก็เพื่อให้คงมีน้ำใช้ตลอดเวลา
• ดิน ดินเป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้นแต่เสื่อมสภาพได้ง่ายเพราะฝนและลมสามารถทำลายดินชั้นบนให้หมดไปได้โดยรวดเร็วคนก็เป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ดินเสื่อมสภาพได้มาก  หลักการจัดการเรื่องดิน ได้แก่ การรักษาคุณภาพของดินให้คงความอุดมสมบูรณ์อยู่เสมอโดยการรักษาดินชั้นบนให้คงอยู่ไม่ปล่อยสารพิษลงในดินอันจะทำให้ดินเสีย
• อากาศ อากาศเป็นทรัพยากรที่ไม่หมดสิ้นและมีอยู่มากมายที่เปลือกโลก หลักการจัดการกับอากาศ ได้แก่ การรักษาคุณภาพของอากาศไว้ให้บริสุทธิ์พอสำหรับหายใจ ไม่มีก๊าซพิษเจือปนอยู่ ก๊าซพิษควันพิษในอากาศนี้เองที่ทำให้อากาศเสีย 

      วิธีการสำคัญที่ใช้ในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ได้แก่ การออกกฎหมายควบคุม การจัดตั้งองค์กรเพื่อบริหารงาน การวางแผนพัฒนาสิ่งแวดล้อม การกำหนดมาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดล้อม การศึกษา และจัดทำรายงานการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อมจากโครงการพัฒนาทั้งของภาครัฐและภาคเอกชนและการประชาสัมพันธ์และสิ่งแวดล้อมศึกษา  ในวิธีการทั้งหลายทั้งปวงนี้การออกกฎหมายซึ่งมีบทลงโทษที่เหมาะสมจะเป็นวิธีการสำคัญวิธีการหนึ่งสามารถช่วยให้การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมประสพผลสำเร็จ ตัวอย่างของกฎหมายในเรื่องนี้มีอาทิเช่น พระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ พระราชบัญญัติป่าสงวนแห่งชาติ พระราชบัญญัติวัตถุมีพิษ พระราชบัญญัติแร่ พระราชบัญญัติโรงงาน พระราชบัญญัติการผังเมือง พระราชบัญญัติน้ำบาดาล และพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร เป็นต้น 

      การจัดองค์กรเพื่อการบริหารงานด้านการกำหนดนโยบายแผนการจัดการ การวางแผนงานโครงการเป็นวิธีการหนึ่งของการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในระดับหน่วยงานปฏิบัติ ในปัจจุบันมีหน่วยงานรับผิดชอบในด้านสิ่งแวดล้อมโดยตรง ๓ หน่วยงาน ภายใต้กระทรวงวิทยาศาสตร์เทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม คือ สำนักงานนโยบายและแผนสิ่งแวดล้อมกรมควบคุมมลพิษและกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม นอกจากนี้ยังได้มีการจัดตั้งสำนักงานสิ่งแวดล้อมภูมิภาคขึ้น ๔ ภาค ในภาคเหนือ ภาคใต้ ภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

      การวางแผนเพื่อแก้ไขปัญหาหรือพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติเป็นอีกวิธีหนึ่งที่จะทำให้การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สอดคล้องกับการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ  การจัดทำแผนในลักษณะนี้ได้ดำเนินการมาตั้งแต่แผนพัฒนาฯ ฉบับที่ ๔ ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ ๗ (๒๕๓๖ - ๒๕๓๙) ซึ่งเป็นแผนพัฒนาประเทศฉบับปัจจุบันได้มีการจัดทำแผนเพื่อการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมไว้ชัดเจนกว่าแผนที่แล้วมา โดยแยกเป็นแผนการบริหารและจัดการทรัพยากรธรรมชาติและแผนการพัฒนาสิ่งแวดล้อมเพื่อคุณภาพชีวิต

      วิธีการสำคัญอีกวิธีหนึ่งในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมก็คือ การกำหนดมาตรฐานเพื่อการควบคุมภาวะมลพิษของประเทศและควบคุมแหล่งกำเนิดเพื่อให้คุณภาพสิ่งแวดล้อมอยู่ในระดับมาตรฐานที่กำหนด ตัวอย่างของมาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดล้อมที่กำหนดขึ้นแล้ว ได้แก่ มาตรฐานค่าควันดำและค่าก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ที่ระบายออกจากท่อไอเสียของรถยนต์ มาตรฐานคุณภาพอากาศเสียที่ระบายออกจากโรงงาน มาตรฐานคุณภาพอากาศในบรรยากาศ มาตรฐานระดับเสียงของรถยนต์ รถจักรยานยนต์และเรือ มาตรฐานและวิธีการตรวจสอบคุณภาพน้ำทะเลชายฝั่ง มาตรฐานคุณภาพน้ำทิ้ง มาตรฐานควบคุมการระบายน้ำทิ้งจากอาคารบางประเภทและบางขนาด มาตรฐานคุณภาพน้ำดื่ม มาตรฐานวัตถุมีพิษในอาหารและเครื่องสำอาง เป็นต้น

      การศึกษาและจัดทำรายงานการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อมเป็นวิธีการหนึ่งของการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในระดับโครงการเพื่อไม่ให้โครงการพัฒนาทั้งของภาครัฐและภาคเอกชนเกิดผลเสียหายต่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเพราะจะเป็นกระบวนการที่แสดงถึงผลกระทบสิ่งแวดล้อมที่จะเกิดขึ้นในทุกขั้นตอนของการดำเนินการตั้งแต่การวางแผนโครงการ การดำเนินโครงการและหลังดำเนินโครงการรวมทั้งจะต้องมีการเสนอแนะแนวทางการป้องกันและแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม ที่จะเกิดขึ้นด้วย  วิธีการสำคัญประการสุดท้าย ได้แก่ การประชาสัมพันธ์และสิ่งแวดล้อมศึกษาเพื่อมุ่งสร้างจิตสำนึกให้รู้จักคุณค่าและความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมแก่ประชาชนทุกคนโดยมุ่งเน้นที่เด็กและเยาวชนที่จะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ในวันหน้า