การทำความเข้าใจระบบตลาด

      เนื่องจากระบบตลาดเป็นเรื่องสลับซับซ้อน การทำความเข้าใจภาพรวมทั้งหมดจึงเป็นเรื่องยากจะทำได้ก็แต่เฉพาะสินค้าบางสินค้าซึ่งมีลักษณะแตกต่างกัน ดังได้อธิบายมาแล้วแม้กระทั่งในสินค้าแต่ละชนิดก็มีวิธีทำความเข้าใจอยู่ได้หลายวิธี  ดังนั้นในการทำความเข้าใจอาจจะต้องใช้หลายวิธีประกอบ เช่น

วิธีแรก

      เป็นการให้ภาพกว้าง ๆ ว่า หลังจากที่สินค้าออกจากมือผู้ผลิตได้ผ่านขั้นตอนการตลาดไปอย่างไรกว่าจะถึงมือผู้บริโภคซึ่งรู้จักกันดีว่าเป็นการพิจารณาช่องทางหรือวิถีการตลาดทำให้ทราบว่า สินค้าผ่านผู้ทำหน้าที่ในการตลาดโดยเฉพาะหน้าที่ในการซื้อขายมักจะแสดงเป็นร้อยละ คือ คิดว่าสินค้าออกจากผู้ผลิต ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ ผ่านใครได้บ้างมากน้อยแค่ไหนแล้วให้ไปถึงผู้บริโภค ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์  เช่นกันต้องปรับเทียบให้สินค้ามีลักษณะเหมือนกันเสียก่อนที่เป็นเช่นนี้เพราะสินค้าชนิดหนึ่ง เช่น ข้าวเปลือก แต่เมื่อผู้บริโภคซื้อไปจะเป็นสินค้าอีกชนิดหนึ่ง  คือ ข้าวสารชนิดต่าง ๆ จากวิถีการตลาดทำให้ทราบว่าใครทำหน้าที่ในการตลาดบ้าง 
      ตัวอย่างวิถีการตลาดของสับปะรดในภาคตะวันออกซึ่งไม่สลับซับซ้อนเหมือนข้าวสารหรือข้าวโพด  เพราะถ้าไม่ส่งโรงงานสับปะรดกระป๋องก็ต้องบริโภคสดจะมีลักษณะง่าย ๆ ดังแผนภาพข้างล่างนี้ 

วิธีที่สอง 

      เป็นการพิจารณาว่าหน้าที่ในการตลาดแต่ละหน้าที่มีใครทำหน้าที่ใดบ้างต้องเสียค่าใช้จ่ายทั้งหมดเท่าใด เช่น ในการขนส่งสินค้าจากเกษตรกรจนถึงนำสินค้าไปยังผู้บริโภคต้องเสียค่าขนส่งในแต่ละระดับรวมกันมากน้อยแค่ไหน ค่าเก็บรักษา ค่าจ้างแรงงาน ค่าแปรรูปก็สามารถจะศึกษาได้เช่นกัน การพิจารณาในลักษณะนี้นอกจากจะเข้าใจว่ามีใครทำหน้าที่อะไรบ้างแล้วจะทำให้ทราบถึงค่าใช้จ่ายในการทำหน้าที่นั้น ๆ ด้วย  ซึ่งเมื่อรวมค่าใช้จ่ายในการทำหน้าที่ต่าง ๆ และทราบผลตอบแทนของผู้ทำหน้าที่ได้แล้วก็จะทราบว่าค่าใช้จ่ายในการตลาดของสินค้าแต่ละชนิดมีมากน้อยแค่ไหนมี รายการค่าใช้จ่ายใดบ้างที่ควรจะลด
      ตัวอย่างง่าย ๆ เพื่อประกอบความเข้าใจ เช่น พ่อค้าที่รับซื้อหัวมันสดจากชาวไร่มันสำปะหลังแล้วขายต่อให้กับโรงงานมันเส้น ค่าใช้จ่ายต่อกิโลกรัมแยกตามหน้าที่หลักของการตลาดจะมี ดังนี้ 

วิธีที่สาม 

      คือ มองจากผู้ทำหน้าที่การตลาดเพื่อต้องการทราบว่าผู้ทำหน้าที่เหล่านั้นทำหน้าที่อะไรบ้าง เช่น มีหน้าที่ในการรวบรวมสินค้าการซื้อขาย การขนส่ง หรือทำหน้าที่เป็นแต่เพียงนายหน้า ผู้ที่ทำหน้าที่เหล่านี้มีทั้งเอกชนรายบุคคล บริษัท สมาคม รวมทั้งหน่วยงานของรัฐ การทำความเข้าใจลักษณะนี้ทำให้ทราบว่าผู้ทำหน้าที่ในการตลาดมีใครบ้างจำเป็นหรือไม่ที่ต้องมีผู้ทำหน้าที่ดังกล่าว
      การทำความเข้าใจเป็นการมองโครงสร้างของการตลาดเพราะเป็นที่ยอมรับกันว่า  การที่ใครเข้ามาทำหน้าที่การตลาดคิดค่าใช้จ่ายและกำไรมากน้อยแค่ไหน ทำหน้าที่แล้วมีประสิทธิภาพหรือไม่ ขึ้นอยู่กับโครงสร้างของตลาดสินค้าชนิดนั้น ๆ การพิจารณาโครงสร้างมักจะดูว่าผู้ที่ทำหน้าที่มีจำนวนมากน้อยแค่ไหน ถ้าจำนวนมากโอกาสที่จะกำหนดราคาหรือค่าใช้จ่ายตามใจชอบมักจะทำไม่ได้แต่จะแข่งขันกัน ถ้าไม่มากก็ต้องพิจารณาต่อว่ามีเหตุผลอย่างไรเป็นเพราะขนาดธุรกิจมีน้อยหรือต้องใช้เงินลงทุนสูงหรือทำได้เพราะได้รับสิทธิพิเศษการที่ไม่มีคู่แข่งทำให้การให้บริการอาจจะไม่ดี แต่คิดค่าบริการแพง การศึกษาลักษณะนี้จะทำให้เข้าใจเหตุผลดีขึ้น
      การทำความเข้าใจการตลาดอีกลักษณะหนึ่งก็  คือ ดูเฉพาะตลาดในแต่ละระดับเป็นการมองทั้งจากหน้าที่ที่ทำและผู้ที่ทำหน้าที่การตลาด  ในตลาดระดับหนึ่ง ๆ หน้าที่ในการตลาดจะมีมากน้อยต่างกัน เช่น ในแหล่งผลิตก็มีตลาดรับซื้อผลิตผลจากเกษตรกรรายย่อยเมื่อรวบรวมได้มากพอก็นำไปขายในตลาดกลางที่มีการซื้อขายกันมาก ๆ และมักจะมีโรงงานแปรรูปเสร็จแล้วก็จะส่งสินค้าไปตลาดกลางปลายทางในเมืองใหญ่ที่เป็นแหล่งแจกจ่ายสินค้าไปยังผู้บริโภคทั้งประเทศ  รวมทั้งแจกจ่ายไปให้โรงงานอุตสาหกรรมและส่งออก เช่น การตลาดผลิตภัณฑ์มันสำปะหลังในภาคตะวันออกเฉียงเหนือซึ่งง่ายและไม่สลับซับซ้อน  เกษตรกรเมื่อขุดหัวมันขึ้นมาแล้วก็ต้องขายให้โรงงานทำมันเส้น  ดังนั้นตลาดในท้องที่ก็  คือ โรงงานมันเส้นซึ่งมีกระจายอยู่ทั่วไปในแหล่งผลิตเมื่อทำมันเส้นเสร็จแล้วก็ขายต่อให้โรงงานมันอัดเม็ดส่วนใหญ่จะอยู่ในจังหวัดกาฬสินธุ์และในอำเภอบ้านไผ่รวมทั้งในตัวจังหวัดขอนแก่นและจังหวัดนครราชสีมา  ถือได้ว่าเป็นตลาดกลางต่างจังหวัดต่อไปก็ส่งมันอัดเม็ดหรือขายมันเส้นไปตลาดกลางปลายทางซึ่งอยู่ในเขตอำเภอบางไทรและอำเภอเมืองในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในอำเภอบางปะกงจังหวัดฉะเชิงเทรา ในอำเภอศรีราชาจังหวัดชลบุรี ซึ่งในตลาดเหล่านี้อาจจะมีโรงงานมันอัดเม็ดอยู่ด้วยและพร้อมที่จะส่งออกต่างประเทศ
      ลักษณะตลาดข้างต้นอาจจะเปลี่ยนแปลงได้ขึ้นกับเส้นทางการขนส่งและความสะดวกในการขนส่ง เช่น เมื่อก่อนสินค้าส่วนมากมาจากพระนครศรีอยุธยาลงมายังกรุงเทพฯ โดยขนส่งทางเรือ ต่อมาเมื่อขนส่งทางถนนสะดวกกว่าจึงใช้รถยนต์บรรทุกขนาดใหญ่  ต่อมาก็มีการใช้รถพ่วงทำให้ขนส่งทางถนนมากขึ้นแต่ในฤดูฝนซึ่งระดับน้ำในแม่น้ำสูงประกอบกับปัญหาการจราจรในเขตกรุงเทพมหานครจึงใช้การขนส่งทางเรือมากขึ้นทำให้ศูนย์กลางการค้าเปลี่ยนไปด้วย