5,406 Views
Favorite
นิทานมหัศจรรย์ตรงกับภาษาอังกฤษว่า fairytale ซึ่งมีผู้แปลตรงตามศัพท์ว่า เทพนิยาย แต่โดยเหตุที่เนื้อเรื่องของนิทานประเภทนี้ไม่จำเป็นต้องมี "เทพ" หรือเทวดาก็ได้ หากแต่ลักษณะสำคัญของ fairytale คือ นิทานที่มีเรื่องราวเกี่ยวกับของวิเศษสิ่งมหัศจรรย์ พฤติกรรมที่เป็นจินตนาการความใฝ่ฝันของมนุษย์ เช่น การแปลงตัว การเหาะเหินเดินอากาศ การเนรมิตของวิเศษ นักคติชนวิทยาจึงมักเรียกนิทานประเภทนี้ว่า นิทานมหัศจรรย์ นิทานไทยที่เข้าข่ายนิทานมหัศจรรย์คือ นิทานที่เรียกกันโดยทั่วไปว่า นิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ
นิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ
เป็นนิทานประเภทที่คนไทยชื่นชอบมากเป็นเรื่องเกี่ยวกับการผจญภัยของตัวเอกที่มักมีของวิเศษและผู้ช่วยเหลือ โครงเรื่องของนิทานจักรๆ วงศ์ๆ มักเข้าตำรา "รักลูกสาวยักษาพากันจร แล้วย้อนกลับมาฆ่าพ่อตาตาย" หรือ "เรียนวิชา ฆ่ายักษ์ ลักนาง" นิทานประเภทนี้ นอกจากผู้เฒ่าผู้แก่จะนิยมเล่าให้ลูกหลานฟังแล้ว ยังมักจะนำไปเล่นเป็นละคร เช่น ละครนอก ละครชาตรี อีกด้วย ไม่ว่าพระเอกในนิทานจักรๆ วงศ์ๆ จะมีชื่อว่า ลักษณวงศ์ ทินวงศ์ วงศ์สวรรค์ สุริวงศ์ จักรษิณ พรหมรินทร์ เป็นต้น โครงเรื่องก็มักเป็นเช่นเดียวกันอันเป็นเหตุให้คนไทยเรียกนิทานที่ดำเนินเรื่องตามที่กล่าวมาข้างต้นนี้ว่า นิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ
นิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ มักมีตัวละครเป็นเจ้าหญิงเจ้าชายพระเอกมักเป็นลูกกษัตริย์ที่เกิดมาพร้อมกับของวิเศษหรือสัตว์ซึ่งเป็นผู้ช่วยพระเอกในเวลาต่อมา พระเอกในบางเรื่องสามารถเหาะเหินเดินอากาศได้ ถ้าเป็นลูกกษัตริย์มักจะเป็นลูกมเหสีเอก เช่น เรื่องสังข์ทองพระเอกในนิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ มักมีชายาหลายคน ส่วนนางเอกอาจเป็นลูกกษัตริย์หรือลูกคนสามัญหรือไม่มีกำเนิดแน่นอน เช่น อยู่ในดอกบัวแล้วฤๅษีนำไปเลี้ยง ในบางเรื่องนางเอกมีกำเนิดจากสัตว์ เช่น เรื่องนางผมหอมของภาคเหนือ นางเอกมีพ่อเป็นช้างเพราะแม่ดื่มน้ำในรอยเท้าช้าง เรื่องกำพร้าบัวตองของภาคเหนือ นางเอกมีแม่เป็นสุนัขนางเอกอาจเป็นลูกคนเดียว แต่ในเรื่องที่พ่อแม่มีลูกหลายคนนางเอกมักเป็นลูกคนสุดท้อง เช่น นางรจนา ในเรื่องสังข์ทอง
ตัวละครที่สำคัญอีกตัวหนึ่ง คือ ตัวละครที่เป็นผู้ช่วยพระเอกนางเอก เช่น พระอินทร์ ฤๅษี พระอินทร์และฤๅษี ซึ่งมักเป็นผู้อุปถัมภ์ให้ความช่วยเหลือ เช่น พระอินทร์ อาจเป็นผู้นำพระเอกไปเลี้ยงดู เมื่อถูกทอดทิ้ง อาจเป็นผู้สร้างปราสาทให้นางเอกอยู่ ให้อาวุธ หรือของวิเศษแก่พระเอก คอยช่วยเหลือ เมื่อพระเอกนางเอกตกระกำลำบาก ถ้าพระเอกนางเอกตาย ก็จะช่วยชุบชีวิตให้ โดยเฉพาะฤๅษี มักมีบทบาทนำนางเอกที่พบในดอกบัวไปเลี้ยง
นิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ อาจเริ่มต้นเรื่องที่กษัตริย์มีมเหสีหลายองค์และมีการอิจฉาริษยากันระหว่างมเหสีเอกและมเหสีรอง อันเป็นเหตุให้มเหสีเอกและลูกต้องถูกเนรเทศออกไปจากบ้านเมือง เช่นที่พระสังข์และนางจันท์เทวีถูกขับไล่ออกจากเมือง พระเอกมักได้รับการอุปถัมภ์จากฤๅษี พระอินทร์ พระยานาค เป็นต้น เมื่อโตขึ้นก็ออกผจญภัยและได้นางเอกโดยอาจต้องทดสอบความสามารถให้พ่อตายอมรับ นิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ บางเรื่องก็เริ่มต้นที่พระเอกอายุ ๑๖ ปี จะออกเดินทางไปหาคู่มักลักลอบเข้ามาธิดากษัตริย์จนเกิดเรื่องทะเลาะกันกับกษัตริย์ ซึ่งมักเป็นยักษ์บางเรื่องพระเอกก็ฆ่ายักษ์ตาย เช่น เรื่องสังข์ศิลป์ชัย บางเรื่องพระเอกก็ถูกฆ่าตาย เช่น เรื่องสุวรรณหงส์ ถ้าพระเอกถูกฆ่าพระอินทร์ก็มักมาช่วยชุบชีวิตให้ฟื้นแล้วย้อนกลับไปฆ่ายักษ์ในภายหลัง
นิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ มีอยู่ในทุกภาคของประเทศไทย ตัวอย่างเช่น
ภาคกลาง มีเรื่อง ปลาบู่ทอง สังข์ทอง พระสุธน ลักษณวงศ์ จันทโครพ นางสิบสอง โสนน้อยเรือนงาม นางผมหอม การะเกด
ภาคเหนือ มีเรื่อง หงส์หินหรือหงส์ผาคำ ช้างโพงนางผมหอม เต่าน้อยอองคำ
ภาคอีสาน มีเรื่อง จำปาสี่ต้น โสวัตร สินไซ นางผมหอม
ภาคใต้ มีเรื่อง สุวรรณศิลป์ วันคาร พระรถเมรี พระสุธน-มโนห์รา
