เครื่องปั้นลพบุรี

งานศิลปะที่เหมือนกับที่พบในประเทศกัมพูชา ซึ่งพบหรืออยู่ในประเทศไทย นักประวัติศาสตร์ศิลปะเรียกรวมกันว่า ศิลปะแบบลพบุรี ซึ่งหมายรวมถึงเครื่องปั้นด้วย ศิลปะลพบุรี แพร่เข้ามาสู่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง แถบลุ่มแม่น้ำมูล มาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๓ ต่อมาในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๕-๑๘ การแพร่กระจายของศิลปะลพบุรีมีมากยิ่งขึ้น ได้พบหลักฐานในที่ราบภาคกลางหลายแห่งด้วยเช่นกัน 

เครื่องปั้นลพบุรีส่วนใหญ่เป็นเครื่องเคลือบ แหล่งผลิตที่สำรวจพบ โดยกรมศิลปากร ในขณะนี้ ส่วนใหญ่อยู่ในจังหวัดบุรีรัมย์ ในเขตอำเภอเมือง อำเภอบ้านกรวด อำเภอประโคนชัย อำเภอละหาน ทราย อำเภอลำปลายมาศ อำเภอหนองกี่ อำเภอกระสัง และอำเภอสตึก กับได้พบที่บ้านสวาย ห่างจากตัวจังหวัดสุรินทร์ไปราว ๑๕ กิโลเมตร แหล่งผลิตเหล่านี้เริ่มผลิตเครื่องปั้นมาตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๖ จนถึงปลายพุทธศตวรรษที่ ๑๘

การขุดค้นทางโบราณคดีของกรมศิลปากร ที่แหล่งผลิตบ้านกรวด อำเภอบ้านกรวด จังหวัด บุรีรัมย์ ทำให้อาจแยกประเภทของเครื่องปั้น ลพบุรีออกได้เป็น ๓ ประเภทใหญ่ๆ ได้แก่ 

• เครื่องปั้นเนื้อละเอียด ขึ้นรูปด้วยแป้นหมุน เมื่อเผาสุกแล้ว เป็นสีเทา เป็นเครื่องดินเผาเนื้อแกร่ง มักทำเป็นรูปภาชนะต่างๆ เช่น ไห ขนาดและแบบต่างๆ อ่าง เครื่องประดับงานสถาปัตยกรรม โถ กระเบื้องมุงหลังคา เป็นต้น การตกแต่งตัวภาชนะมักใช้ขูดด้วยหวีเป็นลายลูก คลื่น และลายจุด

• เครื่องปั้นเคลือบสีเขียวอ่อนใส มีทั้งที่ขึ้นรูปด้วยแป้นหมุน และขึ้นรูปด้วยมือ ตัวภาชนะเมื่อเผาสุกก่อนเคลือบเป็นสีเหลือง ทำเป็นรูปต่างๆ เช่น จาน กระปุก ตะกรุด กระพรวน กระดิ่ง โถ ตลับมีฝาปิด เป็นต้น

• เครื่องปั้นเคลือบสีน้ำตาลเข้ม มีทั้งที่ขึ้นรูปด้วยแป้นหมุน และขึ้นรูปด้วยมือ เป็นที่รู้จักกันดี ทั้งมีเป็นจำนวนมาก ทำเป็นภาชนะรูปทรงต่างๆ ส่วนใหญ่เป็นไหขนาดต่างๆ ไหชนิดที่มีก้นสอบ มีเชิงที่ก้นเป็นรูปกลมหนา ที่เรียกทั่วไปว่า ไหเท้าช้าง ชาม ตลับ เต้าปูน ตะเกียง กระปุก เครื่องตกแต่งงานสถาปัตยกรรม เช่น บราลี เป็นต้น

เครื่องเคลือบสีน้ำตาลยังทำเป็นภาชนะใส่ของ เป็นรูปสัตว์ต่างๆ เช่น รูปช้าง กระต่าย นก รูปสัตว์ขนาดเล็กอีกด้วย