26,020 Views
Favorite
สุนทรภู่ เป็นกวีไทยสำคัญคนหนึ่งในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น มีชีวิตยืนยาวถึง ๔ รัชกาล คือ ตั้งแต่รัชกาล พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก จนถึงรัชกาล พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แห่งราชวงศ์จักรี
สุนทรภู่ เกิดเมื่อวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๒๙ หลังจากสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ เป็นราชธานีได้ ๔ ปี และถึงแก่กรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๓๙๘ รวมอายุได ๖๙ ปี
ชื่อ สุนทรภู่ ไม่ใช่ชื่อจริง แต่เป็นนามแฝงที่เกิดจากการนำคำว่า สุนทร ในชื่อบรรดาศักดิ์ ขุนสุนทรโวหาร ที่ได้รับพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย มารวมกับชื่อจริงว่า ภู่
สุนทรภู่ เป็นครูกลอนที่มีชื่อเสียงมากที่สุด ได้ปรับปรุงกลอนของโบราณ จนกลายเป็นกลอนที่มีลักษณะเด่นแบบสุนทรภู่ ที่มีความไพเราะ เพราะแพรวพราวด้วยการใช้คำสัมผัสในในกลอนทุกวรรค ทั้งยังนิยมใช้คำง่าย ๆ ทำให้ผู้ฟังผู้อ่านเข้าใจเนื้อหาสาระได้อย่างชัดเจน ดังตัวอย่าง
นอนเถิดหนายาหยีพี่จะกล่อม งามละม่อมมิ่งขวัญอย่าหวั่นไหว
คีรีรอบขอบเคียงเหมือนเวียงชัย อยู่ร่มไม้เหมือนปราสาทราชวัง
เอ่ยสำเนียงเสียงนางสุรางค์เห่ มาฟังเรไรแซ่เหมือนแตรสังข์
เคยมีวิสูตรกั้นบนบัลลังก์ มากำบังใบไม้ในไพรวัน
นิราศอิเหนา
ผลงานส่วนใหญ่ของสุนทรภู่ แต่งเป็นกลอน แต่ที่แต่งเป็นโคลงและกาพย์ก็มีอยู่บ้าง
เรื่องที่แต่งเป็นกลอน เช่น นิราศเมืองแกลง นิราศภูเขาทอง เพลงยาวถวายโอวาท นิทานคำกลอนเรื่องพระอภัยมณี นิทานคำกลอนเรื่องลักษณวงศ์
เรื่องที่แต่งเป็นโคลง มีเพียงเรื่องเดียว คือ นิราศสุพรรณ แต่งด้วยโคลงสี่สุภาพ
เรื่องที่แต่งเป็นกาพย์ ได้แก่ กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา และบทเห่กล่อมพระบรรทม
ผลงานของสุนทรภู่ ที่มีคนรู้จักมากที่สุดทั้งในหมู่ชาวไทยและชาวต่างชาติ ได้แก่ นิทานคำกลอนเรื่อง พระอภัยมณี เนื้อหาของเรื่องนี้เป็นเรื่องประวัติชีวิต ความรัก และการผจญภัยของพระอภัยมณี รวมทั้งของตัวละครอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับพระอภัยมณีด้วย
ในเรื่องพระอภัยมณี สุนทรภู่ ได้สร้างเนื้อหาที่แปลกใหม่ โดยนำเรื่องราวจากแหล่งต่าง ๆ มาผสมผสานกันได้อย่างน่าตื่นเต้น แหล่งที่มามีทั้งนิทานของต่างประเทศ การเมืองการปกครองของต่างประเทศ วัฒนธรรมของต่างชาติโดยเฉพาะอย่างยิ่งของชาวตะวันตก นิทานไทย และจินตนาการที่สุนทรภู่ คิดขึ้นเอง นอกจากนี้ ยังสร้างตัวละครแปลก ๆ ทำให้เรื่องน่าสนใจยิ่งขึ้น โดยเฉพาะตัวละครเด็กที่เก่งกล้า เช่น สินสมุทร ซึ่งเป็นลูกของพระอภัยมณีกับนางผีเสื้อสมุทร สุดสาคร ซึ่งเป็นลูกของพระอภัยมณีกับนางเงือก และม้านิลมังกร ซึ่งเป็นลูกของม้ากับมังกร
ผลงานของสุนทรภู่ นอกจากจะให้ความสนุกสนานเพลิดเพลินแก่คนอ่านแล้ว ยังให้คติหรือข้อคิด ที่เป็นประโยชน์ในการดำเนินชีวิต แม้คนอ่านที่เป็นเด็กก็ได้รับประโยชน์เหล่านี้ เช่น
สอนให้เห็นความสำคัญของการศึกษา ดังปรากฏในกลอนว่า
รู้สิ่งไรไม่สู้รู้วิชา รู้รักษาตัวรอดเป็นยอดดี
พระอภัยมณี
รู้สิ่งไรไม่สู้รู้วิชา ไปเบื้องหน้าเติบใหญ่จะให้คุณ
ขุนช้างขุนแผน
สอนให้รู้จักพูด คือ พูดดี พูดเพราะ และใช้คำพูดสร้างมิตร เช่น
ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์ มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต
แม้นพูดชั่วตัวตายทำลายมิตร จะชอบผิดในมนุษย์เพราะพูดจา
นิราศภูเขาทอง
นอกจากนี้ในบทชมธรรมชาติต่าง ๆ ยังปลูกฝังให้เด็ก ๆ ได้เรียนรู้ธรรมชาติของพรรณไม้ และสัตว์นานาชนิด ผ่านคำประพันธ์ ที่ไพเราะ เช่น
ไกรกร่างยางยูงสูงระหง ตลิงปลิงปริงประยงค์
คันทรงส่งกลิ่นฝิ่นฝาง
มะม่วงพลวงพลองช้องนาง หล่นเกลื่อนเถื่อนทาง
กินพลางเดินพลางหว่างเนิน
เห็นกวางย่างเยื้องชำเลืองเดิน เหมือนอย่างนางเชิญ
พระแสงสำอางข้างเคียง
เขาสูงฝูงหงส์ลงเรียง เริงร้องก้องเสียง
สำเนียงน่าฟังวังเวง
กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา
ด้วยเหตุที่ผลงานของสุนทรภู่ ให้ทั้งความสนุกสนานเพลิดเพลิน ความไพเราะคมคาย และประโยชน์แก่ผู้อ่าน ทำให้ผลงานเหล่านี้ยังคงได้รับความสนใจ มีการอ่านและศึกษาสืบเนื่องกันมาอย่างไม่ขาดสายตราบจนกระทั่งทุกวันนี้ สมดังถ้อยคำที่ เจือ สตะเวทิน กล่าวไว้ว่า งานวรรณกรรมของสุนทรภู่ ไม่รู้จักตาย และเป็นอมตกวีที่ชาติเทิดทูน
ปัจจุบัน สุนทรภู่ ไม่เพียงแต่เป็นกวีสำคัญของชาติไทยเท่านั้น แต่ยังเป็นกวีเอกของโลก ตามที่ยูเนสโก หรือองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ ได้ประกาศยกย่องไว้ ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๒๙ ในโอกาสครบรอบ ๒๐๐ ปีเกิดของสุนทรภู่
กวีไทยที่มีชื่อเสียง และสร้างสรรค์ผลงานวรรณกรรมไทยที่มีคุณค่าให้แก่ชาติไทยมีอยู่เป็นจำนวนมาก นับแต่สมัยสุโขทัย เป็นต้นมา หนึ่งในกวีเหล่านี้ ได้แก่ สุนทรภู่ ผู้เป็นกวีสำคัญคนหนึ่งในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น
สุนทรภู่ ได้รับการประกาศเกียรติคุณจากองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก ให้เป็นกวีเอก ของโลก ผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรม และเป็นกวีของประชาชนเมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๙ เนื่องในโอกาสครบรอบ ๒๐๐ ปีเกิดของสุนทรภู่
|
คำว่า สุนทรภู่ ไม่ใช่ชื่อจริง แต่เป็นนามแฝงที่เกิดจากการนำคำว่า สุนทร ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของบรรดาศักดิ์ ขุนสุนทรโวหาร ที่ได้รับพระราชทานจาก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อครั้งเข้ารับราชการในกรมพระอาลักษณ์ รวมกับชื่อจริงว่า ภู่ ที่เป็นเช่นนี้ เพราะมีข้าราชการอื่นได้รับบรรดาศักดิ์ สุนทรโวหาร ด้วย เช่น พระสุนทรโวหาร (ฟัก) เจ้ากรมพระอาลักษณ์ ฝ่ายพระบวรราชวังในรัชกาล พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว การระบุชื่อจริงจึงเป็นสิ่งจำเป็นในการจำแนกบุคคล ที่ต้องการกล่าวถึง |
|
| เรื่องที่แต่งเป็นโคลง มีเพียงเรื่องเดียว คือ นิราศสุพรรณ ซึ่งนับเป็นนิราศเรื่องยาวที่สุดของสุนทรภู่ ส่วนเรื่องที่แต่งเป็นกาพย์ มี ๒ เรื่อง คือ กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา ซึ่งแต่งเป็นกาพย์ยานี กาพย์ฉบัง และกาพย์สุรางคนางค์ บทเห่กล่อมพระบรรทมแต่งเป็นกาพย์ยานี สุนทรภู่ ได้แต่งวรรณกรรมรวม ๒๓ เรื่อง แบ่งออกได้เป็น ๖ ประเภท ได้แก่ ประเภทนิราศ นิทาน สุภาษิต บทละคร บทเสภา และบทเห่กล่อม ผลงานประเภทนิราศ มี ๙ เรื่อง ทุกเรื่อง (ยกเว้นนิราศสุพรรณที่แต่งเป็นโคลง) แต่งด้วยกลอนเพลงยาว คือ ขึ้นต้นเรื่องด้วย กลอนวรรคที่ ๒ และลงท้ายเรื่องด้วยคำว่า เอย นิราศที่แต่งได้ดีที่สุด คือ นิราศภูเขาทอง ในเรื่องนี้ สุนทรภู่ ได้รำพันถึง พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยด้วยความอาลัยรัก และภักดี |
|
| ผลงานประเภทนิทาน มี ๖ เรื่อง เป็นนิทานคำกลอน ๔ เรื่อง คือ โคบุตร ลักษณวงศ์ สิงหไกรภพ และพระอภัยมณี เป็นนิทาน ที่แต่งเป็นกาพย์ ๑ เรื่อง คือ กาพย์พระไชยสุริยา และเป็นกลอนบทละคร ๑ เรื่อง คือ อภัยนุราช ในจำนวนนี้นิทานเรื่องแรก ที่สุนทรภู่ แต่ง คือ โคบุตร แต่งในรัชกาลที่ ๑ ส่วนนิทานเรื่องสุดท้ายที่แต่ง คือ อภัยนุราช แต่งในรัชกาลที่ ๔ สันนิษฐานว่า แต่งถวาย พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดวงประภา ซึ่งเป็นพระธิดาใน พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ส่วนเรื่องพระอภัยมณี สุนทรภู่ เริ่มแต่งขณะติดคุก เพราะทำร้ายญาติผู้ใหญ่ของแม่จัน ในรัชกาลที่ ๒ แต่แต่งค้างไว้ และมาแต่งต่ออีกหลายครั้ง ในรัชกาลที่ ๓ แต่งจบในรัชกาลเดียวกัน จบตอนพระอภัยมณีออกบวช ผลงานประเภทสุภาษิต มี ๒ เรื่อง คือ สวัสดิรักษา ที่แต่งถวายเจ้าฟ้าอาภรณ์ และเพลงยาวถวายโอวาท ที่แต่งถวายเจ้าฟ้ากลาง และเจ้าฟ้าปิ๋ว ทั้งสองพระองค์เป็นพระราชโอรสใน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเป็นพระอนุชาของเจ้าฟ้าอาภรณ์ ที่ร่วมพระมารดาเดียวกัน คือ เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี |
|
| ผลงานประเภทบทละคร มีเพียงเรื่องเดียว คือ อภัยนุราช ที่แต่งได้ไม่ค่อยดีนัก เมื่อเทียบกับผลงานเรื่องอื่นๆ ผลงานประเภทเสภา มี ๒ เรื่อง คือ เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน เฉพาะตอนกำเนิดพลายงาม และเสภาเรื่องพระราชพงศาวดาร ซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ไทยตอนเสียกรุงศรีอยุธยา ส่วนผลงานประเภทบทเห่กล่อม มี ๔ เรื่อง คือ บทเห่กล่อมเรื่อง จับระบำ กากี พระอภัยมณี และโคบุตร พระอภัยมณีเป็นบทเห่กล่อมพระบรรทม ที่มีความยาวมากที่สุด |
|
| ในบรรดาผลงานเหล่านี้ ผลงานที่สร้างชื่อเสียงให้แก่สุนทรภู่ มากที่สุด คือ นิทานคำกลอนเรื่อง พระอภัยมณี ผู้อ่านมักจดจำคำกลอนในเรื่องนี้ไว้ได้มาก เพราะมีความไพเราะคมคาย มีคติสอนใจ และมีลีลากลอนเหมาะสมแก่อารมณ์ ของตัวละครในแต่ละตอน เช่น บทเกี้ยวพาราสี มีลีลากลอนที่อ่อนหวาน บทโต้เถียงจะมีลีลาร้อนแรง หรือกล่าววาจากระทบกระเทียบ ให้ตัวละครอีกฝ่ายร้าวรานใจ บทผรุสวาท ก็จะมีลีลาดุเดือดเผ็ดร้อน จะขอยกตัวอย่างลีลากลอนที่อ่อนหวาน ในตอนที่พระอภัยมณี ให้สัญญาแก่นางละเวงว่า จะจงรักภักดีต่อนางทุกชาติตลอดชั่วนิรันดร์ ดังนี้ ถึงม้วยดินสิ้นฟ้ามหาสมุทร ไม่สิ้นสุดความรักสมัครสมาน แม้เกิดในใต้หล้าสุธาธาร ขอพบพานพิศวาสไม่คลาดคลา แม้เนื้อเย็นเป็นห้วงมหรรณพ พี่ขอพบศรีสวัสดิ์เป็นมัจฉา แม่เป็นบัวตัวพี่เป็นภุมรา เชยผกาโกสุมปทุมทอง เจ้าเป็นถ้ำอำไพขอให้พี่ เป็นราชสีห์สมสู่เป็นคู่สอง จะติดตามทรามสงวนนวลละออง เป็นคู่ครองพิศวาสทุกชาติไป นิทานคำกลอน เรื่องพระอภัยมณีประทับใจคนอ่านที่มีชีวิตร่วมสมัยกับสุนทรภู่ และเป็นที่นิยมอ่านของคนสมัยหลังต่อมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมัยรัชกาลที่ ๕ ที่หมอสมิทนำนิทานคำกลอนเรื่องพระอภัยมณีของสุนทรภู่ ออกพิมพ์เผยแพร่ ในลักษณะนิทานเล่มละหนึ่งสลึง ทำให้คนอ่านพากันคลั่งไคล้เรื่องพระอภัยมณีกันอย่างกว้างขวาง และมีผลให้เรื่องพระอภัยมณี ของสุนทรภู่ นี้ เป็นต้นแบบให้แก่ผู้แต่งนิทานจักรๆ วงศ์ๆ ในสมัยหลัง ไม่ว่าจะเป็นเนื้อหาที่เต็มไปด้วยจินตนาการแปลกใหม่ ตัวละครแปลกๆ ที่เกิดจากพ่อแม่ต่างชาติพันธุ์ ตัวละครหญิงที่เก่งกล้าสามารถ และมีความฉลาดหลักแหลม ฉากทะเล ซึ่งเป็นฉากสำคัญในเรื่อง การใช้ถ้อยคำ และโวหาร เลียนแบบสุนทรภู่ ในปัจจุบัน ความนิยมเรื่องพระอภัยมณีของสุนทรภู่ ก็ยังไม่เสื่อมคลาย มีการนำเนื้อหาไปดัดแปลงเป็นหนังสือการ์ตูน ละคร และภาพยนตร์ นับเป็นการเผยแพร่เรื่องพระอภัยมณีในสังคมไทยสมัยใหม่ได้อย่างน่าสนใจ |
|
| อนึ่ง ผลงานเรื่องอื่นๆ แม้จะได้รับความนิยมน้อยกว่านิทานคำกลอนเรื่องพระอภัยมณี แต่ก็อยู่ในความสนใจของผู้อ่านมิใช่น้อย ดังเห็นได้ว่า มีการนำนิทานคำกลอนเรื่อง สิงหไกรภพ มาสร้างเป็นละครจักรๆ วงศ์ๆ มีการศึกษางานนิราศเรื่องต่างๆ ของสุนทรภู่ และมีการวิจัยผลงานเรื่องต่างๆ ของสุนทรภู่ ในสถาบันการศึกษาหลายแห่ง นอกจากนี้ ยังมีการสอนวิชางานสุนทรภู่ กันอย่างแพร่หลายในสถาบันการศึกษาต่างๆ เป็นเครื่องยืนยันคุณค่าของผลงานเรื่องต่างๆ ที่สุนทรภู่ ได้สร้างสรรค์ขึ้นไว้เป็นอย่างดี |
