วันวิสาขบูชา

วันศุกร์ที่ ๑๒ พฤษภาคมนี้ (๒๕๔๙) ตรงกับวันวิสาขบูชา  คือการบูชาในวันเพ็ญ  เดือนวิสาขะ หรือเดือน ๖  เนื่องในวันคล้ายวันประสูติ  ตรัสรู้และเสด็จดับขันธปรินิพพานขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระศาสดาแห่งพุทธศาสนา   ซึ่งต้องถือว่ามีความมหัศจรรย์อย่างยิ่ง  เพราะใครบ้างในโลกนี้จะมีวาระสำคัญๆ ของชีวิตอุบัติขึ้นตรงวัน  ใน “เดือน ๖ ขึ้น ๑๕ ค่ำ”  ดังพระองค์   แต่ความมหัศจรรย์ที่กล่าวนี้ก็ยังมิใช่เหตุที่ทำให้ผู้คนต้องปฏิบัติบูชาพระพุทธเจ้าในวันวิสาขะ   การเสด็จออกโปรดมวลมนุษย์ด้วยการให้คำแนะนำสั่งสอนที่ช่วยขัดเกลากิเลส  และก่อให้เกิดปัญญา  ทำให้ทุกคนประพฤติดี ปฏิบัติชอบ อันนำมาซึ่งความสุข ความสงบแก่ชีวิต แก่สังคมโลกนั่นต่างหาก ที่ทำให้ทุกคนระลึกถึงพระพุทธองค์และกระทำพิธีวิสาขบูชา

พระพุทธเจ้าทรงสอนอะไร?  นี่ย่อมจะต้องเป็นหัวข้อที่น่าสนใจสำหรับผู้ที่ต้องการศึกษาหาความจริงของชีวิตจากพุทธศาสนา  แต่ไม่มีใครหรอกที่จะนำคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้ามาบอกเล่าได้ในระยะเวลาอันสั้น  เพราะทรงสอนไว้อย่างละเอียดถี่ถ้วนเกี่ยวกับการดำรงชีวิตที่ดีที่เจริญของมนุษย์  และต้องลงมือปฏิบัติ    ดังนั้นคงจะยกมาได้เฉพาะข้อหลักๆ ว่า  ทรงสอน นับตั้งแต่การคบคน  ที่ให้เลือกคบคนดี  ไม่คบคนชั่ว,  ให้บูชาคนที่ควรแก่การบูชา คือบูชาคนดี บูชาความดี,  ให้เลือกอยู่ในถิ่นที่ดี ที่สมควรอยู่ , ให้ใฝ่ศึกษาหาความรู้ ศิลปวิทยาการ,ให้เป็นผู้มีวินัย,  ให้เป็นผู้มีความกตัญญูต่อผู้มีคุณ, ให้เป็นผู้บำรุงบิดา-มารดา, ให้สงเคราะห์บุตร-ภรรยาตามหน้าที่บิดาที่ดี สามีที่ดี  ,ให้ขยันทำงาน ไม่เกียจคร้าน ไม่ผัดวันประกันพรุ่ง, ให้ทำบุญ ให้มีจิตเมตตา,ไม่ทำบาป ทำชั่ว,ไม่เกลือกกลั้วอบายมุข สุรายาเมา, ให้มีความอ่อนน้อมถ่อมตน,  ให้มีความสันโดษ   และมีความเข้าใจในสัจธรรมคือความเกิด และความเสื่อมที่เป็นธรรมดาของโลก  เช่น  เมื่อมีเกิดก็ต้องมีตาย เมื่อมีลาภ ก็ต้องมีเวลาที่จะเสื่อมจากลาภ เมื่อมียศก็ต้องมีเวลาที่จะเสื่อมจากยศ ซึ่งถ้ามนุษย์เข้าใจในความจริงข้อนี้ได้  เมื่อเกิดความเสื่อมสูญของสิ่งนั้นๆ  ก็จะไม่ทุกข์มาก หรือสามารถดับทุกข์ได้  เหล่านี้เป็นต้น  ใครก็ตามทำได้ตามที่ทรงสั่งสอนถึงแม้เป็นมนุษย์ก็จะเป็นมนุษย์ผู้ประเสริฐ มีความสุขสบายตามสมควรแก่สภาพมนุษย์  และเมื่อตายลงก็เชื่อกันว่าจะไม่ต้องไปตกนรกหมกไหม้  คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าที่ยกมานี้ รวมเรียกเป็นหลักธรรมสำคัญได้ ๓ ประการ ได้แก่  ความกตัญญู,  อริยสัจ ๔,  และความไม่ประมาท  เป็นหลักธรรมที่จะหล่อเลี้ยงจิตวิญญาณของมวล มนุษยชาติให้ยึดมั่นแต่สิ่งที่ดีงามในการดำรงชีวิต  เป็นคำสอนที่มีคุณูปการต่อชาวโลกมายาวนานกว่า  ๒๕๐๐ ปี  และจะสืบต่อไปในอนาคตโดยไม่จำกัดเวลา  นี่เองทำให้สมัชชาองค์การสหประชาชาติซึ่งมีสมาชิกทั่วโลก ๑๖๘ ประเทศ มีมติเป็นเอกฉันท์ประกาศให้วันวิสาขบูชาเป็นวันสำคัญสากลเมื่อปี  พ.ศ. ๒๕๔๒

คนไทยเรานั้น เมื่อได้รับนับถือพระพุทธศาสนา  จิตใจและความรู้สึกนึกคิด ที่ได้รับการสั่งสมอบรมมาจากบรรพบุรุษ  ก็น้อมให้เป็นผู้มีอุปนิสัยอ่อนโยนละมุนละไม  มีความกตัญญูรู้คุณ  นอกจากจะปฏิบัติหรือแสดงออกต่อพ่อ-แม่ ด้วยการเลี้ยงดูท่านเมื่อยังมีชีวิตอยู่แล้ว  และแม้เมื่อท่านเหล่านั้นสิ้นชีวิตลงก็ยังทำบุญอุทิศส่วนกุศลไปให้  แถมยังเผื่อแผ่ไปถึงผู้มีคุณที่ได้เคยอุปการะช่วยเหลืออีกด้วย   องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าท่านก็เป็นผู้มีคุณ  ที่ได้ทรงชี้นำแนวทางดำเนินชีวิตที่ดีที่งามให้  ดังนั้นในวันวิสาขบูชาชาวพุทธจึงไปทำบุญตักบาตร  เวียนเทียนฟังเทศน์ฟังธรรมกันเป็นประเพณีเพื่อระลึกถึงคุณของพระองค์    ในการเวียนเทียนซึ่งเราต่างก็จะถือเทียน  ธูป และดอกไม้ อันเป็นสิ่งสมมติแทนพระพุทธเจ้าผู้ให้แสงสว่างให้ปัญญา  พระธรรม  และพระสงฆ์เดินทักษิณาวัตรรอบพระอุโบสถ หรืออุโบสถหรือพระสถูปเจดีย์นั้น   ในการเดินเวียนรอบที่หนึ่งจึงควรนึกสรรเสริญพระพุทธคุณ ที่ได้ทรงแนะนำแนวทางดำเนินชีวิตที่ดีที่งามได้เราได้ถือปฏิบัติ   เมื่อเดินเวียนรอบที่สอง  ก็ให้นึกถึงพระธรรมคุณ คือคำสั่งสอนของพระพุทธองค์  และในการเดินเวียนรอบที่สามก็นึกถึงคุณของพระสงฆ์ที่ได้เป็นผู้สืบศาสนา  เป็นเนื้อนาบุญให้ชาวโลกได้สร้างกุศล    นี่เป็นเรื่องของการแสดงความกตัญญูที่ชาวพุทธควรทำในวันวิสาขบูชา

เรื่องเกี่ยวเนื่อง
- ในวันวิสาขบูชา  จะมีบางวัดจัดงานประเพณีถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระขึ้นด้วย  นอกเหนือจากการทำบุญตักบาตร ถือศีล ฟังธรรม และเวียนเทียนที่จัดกันอยู่   โดยชาวบ้านจะร่วมกันสร้างพระพุทธรูปปางไสยาสน์หรือปางปรินิพพานจำลองขึ้นมาให้เสร็จก่อนวันวิสาขะหนึ่งวัน  พอถึงวันวิสาขะก็จะอัญเชิญพระพุทธรูปจำลองนี้ไปประดิษฐาน ณ  ที่ที่ได้จัดเตรียมไว้  แล้วก็จะมีการทำพิธีทางศาสนาถวายภัตตาหารเช้า-เพลแด่พระภิกษุสงฆ์  หลังเพลจะมีเทศน์เรื่องพุทธประวัติ และปฐมสมโพธิกถา  ค่ำมีปาฐกถาธรรม  ชาวบ้านจะมาร่วมกันทำบุญติดต่อกัน ๙ วันพอถึงวันแรม ๘ ค่ำ เดือน ๖ ซึ่งเรียกว่าวันอัฏฐมีบูชา ก็จะอัญเชิญพระพุทธรูปจำลองนั้น  แห่แหนไปตั้งประดิษฐาน ณ เมรุมาศที่จัดเตรียมไว้  ประชาชนจะพากันแต่งตัวสมมติเป็นเทวดา นางฟ้า  และมัลลกษัตริย์ที่มาร่วมในงานถวายพระเพลิง พระสงฆ์ก็จะสวดมนต์   เรียกว่าเป็นการจำลองเหตุการณ์ครั้งถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระมานั่นเอง (ประเพณีนี้เริ่มจากวัดบรมธาตุ ที่  ต.ทุ่งยั้ง อ. ลับแล  จ.อุตรดิตถ์ก่อน  แล้วจึงแพร่หลายไปยังที่อื่นๆ)

- มีหลักฐานปรากฏในเอกสารจดหมายเหตุ ของหอจดหมายเหตุแห่งชาติว่า มีการส่งบัตรอวยพรกันในวันวิสาขบูชาด้วย  ในระหว่างปี  ๒๔๖๓ – ๒๔๖๕  รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว  สันนิษฐานกันว่าทรงริเริ่มขึ้นเพื่อกระตุ้นให้ประชาชนตระหนักถึงคุณค่าความสำคัญของวันวิสาขบูชาและประพฤติปฏิบัติตามหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า  ต่อมา ปี ๒๕๒๙  และ ๒๕๓๑  สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้โปรดเกล้าฯให้กรมศิลปากรจัดพิมพ์บัตรอวยพรวันวิสาขบูชาขึ้นเพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูประเพณีการส่งบัตรอวยพรวันวิสาขบูชา

- ในโอกาสที่องค์การสหประชาชาติประกาศให้วันวิสาขบูชาเป็นวันสำคัญสากล นั้นได้มีการสร้าง “พระเจดีย์วิสาขบูชานุสรณ์ สกลโลกประกาศบวรบูชาวันวิสาขะ” ขึ้นที่วัดบวรนิเวศวิหาร  โดยสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราชฯ ทรงเป็นประธานเททอง เมื่อวันที่ ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๔๓  พระเจดีย์ดังกล่าวนี้ลักษณะจะคล้ายกับองค์พระปฐมเจดีย์ ความสูง ๘๙ ซม.  ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุจากสามประเทศได้แก่ศรีลังกา  พม่า และไทย   ได้อัญเชิญไปยังนานาประเทศทั่วโลก  หมุนเวียนให้ชาวพุทธได้ทำการสักการะบูชาโดยทั่วกัน แล้วจะอัญเชิญไปสู่สำนักงานใหญ่องค์การสหประชาชาติ  นครนิวยอร์ค สหรัฐอเมริกา เพื่อประดิษฐานเป็นการถาวร  เป็นสมบัติส่วนรวมของชาวโลก

- ในโอกาสที่ประเทศไทยเป็นเจ้าภาพจัดงานวันวิสาขบูชาโลก ประจำปี ๒๕๔๘ ณ พุทธมณฑล  โดยมีสมเด็จพระพุฒาจารย์ ในฐานะประธานคณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราชเป็นประธานที่ประชุมนั้น  ได้มีมติให้  

          ๑. การประชุมวิสาขบูชาโลก   ต่อไปจะจัดที่ประเทศไทยทุกครั้ง  และในปีที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเจริญพระชนมายุครบ ๘๐ พรรษา จะจัดอย่างยิ่งใหญ่ 
          ๒. ให้ไทยเป็นศูนย์กลางพุทธศาสนาของโลก  โดยให้มีที่ตั้งที่พุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม
          ๓. นานาประเทศจะร่วมกันสนับสนุนด้านการเงิน  เพื่อให้พุทธมณฑลเป็นศูนย์กลางที่สมบูรณ์แบบ  เช่นมีที่ประชุม  ที่พักสำหรับผู้มาร่วมงาน มีการฝึกอบรม  เผยแผ่พระศาสนา  มีห้องสมุดและพิพิธภัณฑ์ทางพุทธศาสนาเป็นต้น
          ๔. ให้พระเทพโสภณ (อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย (มจร.) เป็นประธานคณะกรรมการดำเนินงานเตรียมจัดงานฉลองวันวิสาขบูชาโลกในปีต่อไป

ที่มา 
     - หนังสือวันสำคัญของสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติระทรวงศึกษาธิการ
     - นสพ.มติชน  วันที่  ๒๒  พค.  ๒๕๔๘ , นสพ.คมชัดลึก : ๑๔ มิ.ย.๒๕๔๘
     - วันวิสาขบูชา...วันสำคัญสากล  :   สารวัฒนธรรม  กระทรวงวัฒนธรรม
     - สารคดีท่องเที่ยว : ประเพณีถวายพระเพลิงพุทธสรีระ จ.อุตรดิตถ์   พค.  ๒๕๓๘

ข้อมูลจาก : บทความพิเศษประกอบรายการของสถานีวิทยุ อสมท.  เรื่อง "วันวิสาขบูชา"  ผลิตโดย  งานบริการการผลิต  ส่วนสนับสนุนการผลิตวิทยุ  ฝ่ายออกอากาศวิทยุกรุงเทพ