พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาที่สอนให้มนุษย์พัฒนาตนเองทั้งทางกาย วาจา และใจ ให้เป็นคนดี มีศีลธรรม และอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างมีความสุข พระพุทธเจ้าทรงแสดงหลักธรรมที่สำคัญมากสำหรับชาวพุทธไว้ใน โอวาทปาติโมกข์ ซึ่งเรียกว่า “โอวาท 3” หรือหลักธรรม 3 ประการที่ควรยึดถือในการดำเนินชีวิต 

หลักธรรมทั้ง 3 นี้ง่ายต่อการจดจำ และมีคุณค่าในการฝึกตนให้เป็นคนดี เด็กไทยทุกคนควรเรียนรู้และนำไปปฏิบัติในชีวิตประจำวัน

1. ไม่ทำชั่วทั้งปวง — ระวังอกุศลมูล 3

การไม่ทำชั่ว หมายถึง การไม่คิด ไม่พูด และไม่กระทำสิ่งที่เป็นบาป เป็นโทษต่อผู้อื่นและต่อตนเอง ซึ่งพระพุทธศาสนาเรียกต้นเหตุของความชั่วว่า “อกุศลมูล 3” ได้แก่

- โลภะ ความโลภ อยากได้ของผู้อื่น ไม่รู้จักพอ

- โทสะ ความโกรธ เกลียด โมโห พูดรุนแรง หรือทำร้ายผู้อื่น

- โมหะ ความหลง ความเขลา ไม่รู้ผิดถูก

หากเราควบคุมใจไม่ให้ตกอยู่ในอำนาจของอกุศลมูล 3 เราก็จะสามารถหยุดการทำชั่วได้ เช่น ไม่พูดโกหก ไม่แกล้งเพื่อน ไม่ขโมยของ และไม่ทำร้ายสัตว์

2. ทำความดีให้ถึงพร้อม — ด้วยกุศลมูล 3 และคารวะ 6

การทำความดีคือการคิดดี พูดดี และทำดี ซึ่งเป็นสิ่งที่ทุกคนควรฝึกให้เป็นนิสัย โดยเริ่มจาก “กุศลมูล 3” หรือรากฐานของความดี ได้แก่

- อโลภะ ความไม่โลภ เช่น การแบ่งปันของเล่น การไม่เอาเปรียบผู้อื่น

- อโทสะ ความไม่โกรธ เช่น การให้อภัยเพื่อน การพูดจาไพเราะ

- อโมหะ ความไม่หลง เช่น การรู้จักไตร่ตรอง ไม่หลงเชื่อในสิ่งผิด

นอกจากนี้ พระพุทธศาสนายังสอนเรื่อง “คารวะ 6” หรือการแสดงความเคารพต่อบุคคลที่ควรเคารพ ได้แก่

- เคารพพระพุทธเจ้า

- เคารพพระธรรม

- เคารพพระสงฆ์

- เคารพผู้มีศีล

- เคารพผู้มีการศึกษา

- เคารพผู้มีความเพียร

การแสดงความเคารพ เช่น การไหว้พ่อแม่ ครูอาจารย์ การนั่งฟังด้วยความตั้งใจ หรือการช่วยเหลืองานส่วนรวม ก็ถือว่าเป็นความดีที่ควรฝึกเป็นประจำ

3. ทำจิตใจให้บริสุทธิ์ — ด้วยสติปัฏฐาน 4

นอกจากการไม่ทำชั่ว และทำความดีแล้ว สิ่งสำคัญคือการทำจิตใจให้บริสุทธิ์ ซึ่งหมายถึง การฝึกใจให้สงบ มีสติ และไม่วอกแวก โดยอาศัยหลักธรรมที่เรียกว่า “สติปัฏฐาน 4” คือ การตั้งสติพิจารณาสิ่งต่างๆ อย่างมีปัญญา ได้แก่

- กายานุปัสสนา การพิจารณากาย เช่น การรู้ลมหายใจเข้า-ออก หรือการเคลื่อนไหวของร่างกาย

- เวทนานุปัสสนา การพิจารณาความรู้สึก เช่น สุข ทุกข์ หรือเฉยๆ

- จิตตานุปัสสนา การพิจารณาจิต เช่น รู้ว่าตอนนี้โกรธ ดีใจ หรือสงบ

- ธัมมานุปัสสนา การพิจารณาธรรม เช่น ความจริงของชีวิต หรือกฎแห่งกรรม

เด็กประถมสามารถเริ่มฝึกจิตใจให้บริสุทธิ์ได้ เช่น การหายใจเข้า-ออกลึกๆ เมื่อรู้สึกโกรธ การไม่รีบตอบโต้เมื่อถูกว่า และการรู้จักฟังอย่างตั้งใจ สิ่งเหล่านี้จะช่วยให้ใจสงบ และมีสติอยู่กับปัจจุบัน