พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาที่สอนให้คนเราทำความดี ละเว้นความชั่ว และทำจิตใจให้สะอาดบริสุทธิ์ หลักธรรมที่สำคัญมากในพระพุทธศาสนา เรียกว่า “โอวาท 3” เป็นคำสอนที่พระพุทธเจ้าทรงสรุปไว้สั้นๆ แต่มีความหมายลึกซึ้ง และเป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตอย่างถูกต้อง

1. ไม่ทำชั่วทั้งปวง — หลีกเลี่ยงอบายมุข 4

การไม่ทำชั่ว หมายถึง การละเว้นจากสิ่งที่ผิด สิ่งที่เป็นบาปหรือทำให้เกิดความเดือดร้อนต่อตนเองและผู้อื่น

ในพระพุทธศาสนา ได้กล่าวถึง “อบายมุข 4” หรือทางแห่งความเสื่อม ที่เด็กๆ ควรหลีกเลี่ยง ได้แก่

- ดื่มสุราเมรัย ทำให้ขาดสติ ประพฤติตนไม่เหมาะสม

- เที่ยวกลางคืน ทำให้เสียเวลา เสี่ยงต่ออันตราย

- เที่ยวดูการละเล่นที่ไม่เหมาะสม ทำให้ใจฟุ้งซ่าน ไม่ตั้งใจเรียน

- คบคนชั่วเป็นมิตร ทำให้ได้รับอิทธิพลไม่ดี เลียนแบบพฤติกรรมที่ผิด

เด็กดีควรหลีกเลี่ยงอบายมุข เพราะสิ่งเหล่านี้จะทำให้ชีวิตเสื่อมถอย ห่างไกลจากความดี และทำให้มีปัญหาในอนาคต

2. ทำความดีให้ถึงพร้อม — บุญกิริยาวัตถุ 3 และอิทธิบาท 4

การทำความดี หมายถึง การคิดดี พูดดี และกระทำดี ซึ่งทำได้หลายวิธี โดยในพระพุทธศาสนาได้สอนไว้ว่า การทำความดีนั้นสามารถทำได้ด้วยหลัก “บุญกิริยาวัตถุ 3” คือ

- ทาน การให้ เช่น แบ่งปันขนมหรือของเล่นแก่เพื่อน

- ศีล การประพฤติดี เช่น ไม่พูดโกหก ไม่แกล้งเพื่อน

- ภาวนา การเจริญจิตใจ เช่น การนั่งสมาธิ ฝึกสติ ฟังธรรม

นอกจากนี้ หากเราต้องการทำความดีให้ได้ผลดีจริงๆ ยังต้องมีหลักการที่เรียกว่า “อิทธิบาท 4” คือ

- ฉันทะ ความพอใจในสิ่งที่ทำ เช่น เรียนด้วยความรัก

- วิริยะ ความเพียร ไม่ท้อถอย

- จิตตะ ใส่ใจตั้งใจทำสิ่งนั้นอย่างจริงจัง

- วิมังสา การพิจารณาใคร่ครวญว่าสิ่งที่ทำนั้นถูกต้องหรือไม่

หากเด็กๆ ปฏิบัติตามบุญกิริยาวัตถุ 3 และอิทธิบาท 4 ก็จะสามารถเป็นคนดีที่มีความตั้งใจ และประสบความสำเร็จทั้งในเรื่องเรียนและชีวิตประจำวัน

3. ทำจิตใจให้บริสุทธิ์ — ด้วยโยนิโสมนสิการ

นอกจากการละความชั่วและทำความดีแล้ว สิ่งสำคัญคือการ ทำจิตใจให้บริสุทธิ์ หมายถึง การคิดอย่างมีเหตุผล รู้จักไตร่ตรองให้เข้าใจสิ่งต่างๆ อย่างถูกต้อง

พระพุทธเจ้าสอนให้ใช้หลักที่เรียกว่า “โยนิโสมนสิการ” ซึ่งแปลว่า "การใคร่ครวญอย่างแยบคาย" คือ

- คิดก่อนพูด ก่อนทำ ว่าสิ่งนั้นดีหรือไม่?

- มองสิ่งต่างๆ ด้วยสติ ไม่ด่วนสรุป

- ฝึกจิตให้ตั้งมั่น รู้ทันอารมณ์ของตนเอง

เช่น เมื่อโกรธเพื่อน เด็กที่มีโยนิโสมนสิการจะคิดก่อนว่า “ถ้าเราพูดแรงไป เพื่อนอาจเสียใจ” แล้วจึงเปลี่ยนไปพูดดีๆ แทน การคิดแบบนี้จะทำให้จิตใจสงบ ไม่ฟุ้งซ่าน และไม่ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน