ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีภูมิประเทศหลากหลาย ทั้งที่ราบ ที่สูง ภูเขา แม่น้ำ และทะเล สภาพแวดล้อมทางกายภาพเหล่านี้ ส่งผลต่อการตั้งถิ่นฐานของผู้คนเป็นอย่างมาก เพราะคนเรามักเลือกอาศัยอยู่ในพื้นที่ที่เหมาะสมกับการดำรงชีวิต เช่น มีแหล่งน้ำ อากาศดี มีที่ดินเหมาะแก่การเพาะปลูก และเดินทางสะดวก

แต่เมื่อใดที่สภาพแวดล้อมเปลี่ยนไป เช่น น้ำแห้งแล้งหรือเกิดภัยพิบัติ ผู้คนก็อาจจำเป็นต้องย้ายถิ่นฐาน เพื่อหาชีวิตที่ดีกว่า

การวิเคราะห์สภาพแวดล้อมทางกายภาพ จะช่วยให้เราเข้าใจว่าเพราะเหตุใดผู้คนจึงอาศัยอยู่ในบางพื้นที่หนาแน่น แต่ในบางพื้นที่กลับมีคนน้อย หรือมีคนย้ายถิ่นไปอยู่ที่อื่น

ลักษณะสภาพแวดล้อมที่มีผลต่อการตั้งถิ่นฐาน

1. แหล่งน้ำ

แหล่งน้ำเป็นปัจจัยสำคัญที่สุดอย่างหนึ่ง คนไทยในอดีตนิยมตั้งบ้านเรือนใกล้แม่น้ำ เพราะใช้ในการอุปโภค บริโภค เพาะปลูก และเดินทาง เช่น ชุมชนริมแม่น้ำเจ้าพระยา แม่น้ำโขง และแม่น้ำปิง

2. พื้นที่ราบและดินดี

พื้นที่ราบเหมาะแก่การตั้งบ้านเรือนและการเกษตร เช่น ที่ราบลุ่มภาคกลางมีดินอุดมสมบูรณ์ ทำให้มีการตั้งถิ่นฐานอย่างหนาแน่น เช่น จังหวัดนครปฐม พระนครศรีอยุธยา หรือสุพรรณบุรี

3. ภูเขาและพื้นที่สูง

แม้ภูเขาจะมีอากาศเย็นและวิวสวย แต่การตั้งถิ่นฐานบนที่สูงอาจลำบากเพราะพื้นที่จำกัด การเดินทางไม่สะดวก จึงมีประชากรไม่หนาแน่นเท่าที่ราบ เช่น ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน หรือน่าน แต่ก็มีชุมชนชาติพันธุ์ เช่น ชาวม้งหรือกะเหรี่ยง ที่อาศัยอยู่บนภูเขามายาวนาน

4. ภูมิอากาศ

พื้นที่ที่อากาศไม่รุนแรงจนเกินไป มักดึงดูดให้คนอยู่อาศัย เช่น ภาคเหนือมีอากาศเย็นในฤดูหนาว ทำให้มีนักท่องเที่ยวและชาวบ้านบางส่วนย้ายไปตั้งถิ่นฐานเพื่อทำการท่องเที่ยวหรือการเกษตรแบบใหม่

การย้ายถิ่นของประชากรในภูมิภาค

การย้ายถิ่น หมายถึง การที่คนย้ายจากที่หนึ่งไปอยู่อีกที่หนึ่ง ซึ่งอาจเป็นเพราะปัจจัยทางเศรษฐกิจ การศึกษา หรือสภาพแวดล้อมทางกายภาพที่เปลี่ยนไป

1. ย้ายจากชนบทไปเมือง

ประชากรในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หรือภาคเหนือบางส่วน มักย้ายไปทำงานในเมืองใหญ่ เช่น กรุงเทพฯ ชลบุรี หรือระยอง เพราะมีงานมากกว่า และการเดินทางสะดวก

2. ย้ายเพราะภัยธรรมชาติ

บางพื้นที่ประสบปัญหาน้ำท่วมหรือภัยแล้งซ้ำซาก ทำให้ผู้คนต้องย้ายถิ่นไปหาพื้นที่ใหม่ เช่น พื้นที่บางส่วนในภาคกลางลุ่มแม่น้ำ

3. ย้ายตามโอกาสทางเศรษฐกิจ

บางคนย้ายถิ่นฐานเพื่อไปทำงานในภาคใต้ ซึ่งมีแหล่งงานจากสวนยางพารา หรือภาคตะวันออกที่มีนิคมอุตสาหกรรม เช่น ในเขตเศรษฐกิจพิเศษ