เรื่อง: พฤทธิ์ เลิศสุกิตติพงศา ภาพประกอบ: อารัมภ์พร เอี่ยมวุฒิ
 

กำเนิดอาหารกระป๋อง

"ที่ใดมีปัญหา ที่นั่นย่อมมีทางออก" ประชากรที่เพิ่มขึ้นนำมาซึ่งปัญหาที่มากขึ้นเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องที่อยู่อาศัย อาหารการกิน หรือความคิดที่ขัดแย้งกัน และปัญหาทั้งหมดก็คือสิ่งที่ประดังประเดเข้ามาในช่วงปีค.ศ. 1795 ในประเทศฝรั่งเศสเมื่อนโปเลียนยกกองทัพทำสงคราม ในช่วงปีแรกของสงครามนั้น นอกจากจะมีการเคลื่อนพลของทหารไปยังสถานที่ต่าง ๆ คลังอาวุธและเสบียงก็ต้องเคลื่อนไปเช่นกัน แต่การส่งอาหารไปยังที่ไกลและการเก็บรักษาให้อยู่ได้นานคือปัญหาที่ท้าทายมากในยุคนั้น

บรรจุภัณฑ์ยึดอายุ
อาหารในยุคนั้นไม่มีบรรจุภัณฑ์ที่ได้รับการออกแบบมาเพื่อให้ง่ายต่อการขนย้ายและเก็บรักษา รัฐบาลฝรั่งเศสในยุคของนโปเลียนมหาราชจึงจัดแคมเปญเพื่อหาผู้คิดค้นวิธีเก็บรักษาอาหารปริมาณมากให้อยู่ได้นานและมีต้นทุนต่ำได้ หากสำเร็จจะได้รับเงินรางวัลถึง 12,000 ฟรังก์ (สกุลเงินฝรั่งเศสในสมัยนั้น) อย่างไรก็ดี มันใช้เวลานานถึง 15 ปีกว่าที่ นิโคลัส อัพเพิร์ตจะมานำเสนอแนวคิด “อาหารบรรจุกระป๋อง” แม้ว่ากระป๋องของเค้าจะไม่ใช่กระป๋องดีบุกหรือทำจากโลหะอย่างเช่นทุกวันนี้ แต่มันก็เรียกได้ว่าเป็นจุดกำเนิดของอาหารกระป๋องที่เราคุ้นเคยกันดี

แม้สงครามจะสิ้นสุด แต่เทคโนโลยีและวิทยาศาสตร์ยังเจริญก้าวหน้า อาหารบรรจุกระป๋องได้รับการพัฒนามาเรื่อยๆเช่นกัน ตลอดช่วงเวลา 200 ปีนับตั้งแต่แนวคิดนี้เริ่มขึ้น มีการเปลี่ยนจากแก้วมาเป็นโลหะ โลหะทำกระป๋องที่เคยหนาก็บางลงและขึ้นรูปได้เร็วขึ้น จากผลิตได้วันละ 60 ใบ ก็เป็นชั่วโมงละ 60 ใบ มีการนำเครื่องจักรเข้ามาในกระบวนการผลิต รวมถึงเทคโนโลยีในการฆ่าเชื้อ เพื่อให้เก็บได้นานขึ้น จากก่อนหน้านี้ที่เก็บไว้ได้ไม่กี่สัปดาห์หรือไม่กี่เดือน ปัจจุบันสามารถเก็บไว้ได้เป็นปี ๆ โดยรสชาติและคุณค่าทางอาหารไม่ได้ต่างจากวันที่บรรจุเลย หรือที่ก้าวหน้าสุด ๆ คือการอุ่นอาหารโดยไม่ต้องให้ความร้อนแก่กระป๋องหรือบรรจุภัณฑ์

นวัตกรรมการฆ่าเชื้อ
ความรู้ได้เติบโตเพิ่มจากอุตสาหกรรมอาหารกระป๋องมากมาย เช่น อุณหภูมิที่สามารถฆ่าเชื้อในระดับที่ต่าง ๆ กัน เช่น การ Sterilization ที่นำมาใช้เพื่อฆ่าเชื้อในบรรจุภัณฑ์รวมถึงขั้นตอนการผลิตและปรุงอาหาร เพื่อให้เก็บรักษาได้นาน ซึ่งนานกว่าการ Pasteurization ซึ่งแม้ทั้งสองวิธีคือการทำให้ปราศจากเชื้อเหมือนกัน แต่ความร้อนในระดับต่างกัน ทำให้เก็บรักษาอาหารได้นานไม่เท่ากัน รวมถึงสารอาหารที่ถูกทำลายจากความร้อนทำให้คุณค่าทางอาหารหลังกระบวนการนั้นก็ไม่เท่ากัน
 

สงครามสร้างวิทยาการ
จากความเป็นมาทั้งหมดนี้ เราอาจกล่าวได้ว่า เมื่อถึงคราวคับขัน ลำบาก สิ่งประดิษฐ์และการคิดค้นใหม่ ๆ รวมถึงเทคโนโลยีและความก้าวหน้า อย่างเช่นกรณีของการถนอมอาหารเพื่อให้เก็บรักษาได้ยาวนานอย่างอาหารกระป๋อง หรือจรวด หรือแม้แต่พลังงานนิวเคลียร์เอง ล้วนอุบัติขึ้นสืบเนื่องจากสงคราม มันจึงเป็นเรื่องตลกร้ายที่จะบอกว่า สงครามไม่ได้นำมาซึ่งแต่ความพินาศ ความเศร้าโศก และความสูญเสีย หากแต่วิทยาการหลาย ๆ ด้านที่เกิดเพื่อการสงครามนั้นก็มีส่วนทำให้โลกเราเจริญขึ้น แม้ว่าสงครามไม่ใช่เรื่องน่ายินดีสำหรับใครเลย แต่เราก็ยังพอมองหาประโยชน์จากมันได้อยู่บ้าง

แม้ว่าเราจะสามารถเก็บรักษาอาหารได้ในระยะยาว แต่ใช่ว่าทุกคนบนโลกจะเข้าถึงอาหารได้ ทุกวันนี้มีคนกว่า 800 ล้านคนทั่วโลกที่กำลังขาดอาหาร แต่ข่าวดีก็คือ มีหลายประเทศที่ให้สัญญาว่าจะช่วยยกระดับชีวิตคนกว่า 500 ล้านคนจากความอดอยากและภาวะขาดสารอาหารให้ได้ภายในปี 2030 และสิ่งนี้จะเกิดขึ้นไม่ได้เลยหากเราไม่มีอาหารกระป๋อง และผลิตภัณฑ์จากเทคโนโลยีการเก็บรักษาและถนอมอาหารอื่น ๆ