เรื่อง: ศรินทร เอี่ยมแฟง  ภาพประกอบ: อารัมภ์พร เอี่ยมวุฒิ

Secret of Scent
หอมกรุ่นในความทรงจำ

ไม่มีใครปฏิเสธกลิ่นหอมๆ ของดอกไม้ หรือกลิ่นน้ำหอมที่ผ่านการคัดปรุงมาอย่างดี แต่สำหรับกลิ่นแปลกๆ อย่างกลิ่นหนังสือเก่าๆ กลิ่นใบไม้ใบหญ้าหลังฝนตกเสร็จใหม่ๆ หรือกลิ่นสะอาดปนหลอนในโรงพยาบาลนี่สิ กลับมีคนบางกลุ่มที่หลงใหลกลิ่นเหล่านี้ทั้งที่มันไม่ได้หอม และอาจเป็นกลิ่นที่ไม่พึงประสงค์สำหรับคนอื่นๆ

จะหอมหรือเหม็นก็ตาม สารที่ส่งผลต่อการส่งกลิ่นของสิ่งต่างๆ รอบตัวเราคือ สารประกอบอินทรีย์ระเหยง่าย หรือ Volatile Organic Compound (VOC) จมูกของคนเราไวต่อกลิ่นมากกว่าที่คิด เมื่อจมูกจับกลิ่นสิ่งของต่างๆ จมูกจะสามารถกระตุ้นความทรงจำได้อย่างรุนแรง เพราะมันผูกติดอยู่กับสมองส่วนลิมบิก ซิสเต็ม (Limbic System) ซึ่งทำหน้าที่ควบคุมอารมณ์ความรู้สึก เมื่อเราได้กลิ่นบางกลิ่น เช่น กลิ่นคลอรีนจากสระว่ายน้ำ เราก็อาจจะนึกถึงความทรงจำที่มีความสุข กลิ่นเหล่านั้นจึงส่งผลให้เรารู้สึกมีความสุขทุกครั้ง

ในปี ค.ศ. 2009 มีการศึกษาพบว่ากาวที่ใช้ติดกระดาษและน้ำหมึกที่พิมพ์ลงบนกระดาษจะค่อยๆ แตกตัวและย่อยสลายลงในเนื้อกระดาษ ซึ่งก่อให้เกิดสารอินทรีย์ระเหยง่ายขึ้น จึงกลายเป็นกลิ่นของหนังสือเก่าที่มีกลิ่นคล้ายหญ้าผสมกับกลิ่นผลไม้เปรี้ยวๆ ปนกับกลิ่นวานิลา ซ้อนด้วยกลิ่นมัสก์เล็กน้อย กลิ่นที่พยายามอธิบายอยู่นี้ที่จริงแล้วเป็นส่วนผสมของกาว สารทำความสะอาด สารทำละลาย และสารเคมีอื่นๆ แต่ในเมื่อกลิ่นของหนังสือเก่าช่วยย้อนความทรงจำสมัยเด็กในห้องสมุดกลับมาได้ เราก็เลยมองข้ามสารพิษที่อาจเป็นอันตรายต่อร่างกายหากสูดดมเข้าไป

กลิ่นน้ำมันฉุนแสบจมูกก็เป็นกลิ่นที่มีคนหลงใหลอยู่เหมือนกัน นักวิทยาศาสตร์คาดเดาว่าอาจเป็นเพราะเบนซิน และไฮโดรคาร์บอนซึ่งเป็นส่วนประกอบของน้ำมันปิโตรเลียม สามารถทำลายเซลล์สมองและก่อให้เกิดอาการคล้ายๆ เมาสารเสพติด แต่โดยส่วนใหญ่แล้วก็น่าจะมีส่วนเกี่ยวข้องกับความทรงจำที่ดี เช่นเดียวกับกรณีของกลิ่นคลอรีน

นอกจากกลิ่นของเก่าหรือกลิ่นของใหม่ โลกยังมีกลิ่นธรรมชาติอีกมากมายที่ทำให้ผู้คนอารมณ์ดี เช่น กลิ่นหลังฝนตกที่เกิดจากการผสมกันอย่างซับซ้อนของสารอินทรีย์ระเหยง่ายหลายตัวเข้าด้วยกัน นักวิทยาศาสตร์ชาวออสเตรเลียตั้งชื่อกลิ่นนี้ว่ากลิ่น “เพตริชอร์” (Petrichor) ซึ่งน่าจะเกิดจากน้ำมันที่อยู่ในพืชและสัตว์ ไม่ได้หมายถึงสัตว์ใหญ่ๆ หรือต้นไม้ยักษ์เท่านั้น แต่ยังรวมถึงกลิ่นจากแบคทีเรียเล็กๆ ที่อยู่ในพื้นที่ด้วย แบคทีเรียเหล่านี้จะผลิตกลิ่นที่เรียกว่า “จีโอสมิน” (Geosmin) ซึ่งจมูกของเราสามารถรับกลิ่นนี้ได้แม้จะเจือจางอยู่ในอากาศเพียงห้าโมเลกุล เช่นเดียวกับกลิ่นหญ้า โดยเฉพาะกลิ่นหญ้าที่ตัดใหม่ๆ ให้ความรู้สึกสดชื่นไม่แพ้กลิ่นหลังฝนตก กลิ่นหญ้าก็เป็นสารอินทรีย์ระเหยง่าย โดยเป็นกลิ่นที่พืชมักจะปล่อยออกมาเมื่อพวกมันถูกโจมตีและต้องการกำลังเสริม อย่างเช่นเวลาหนอนกำลังกินใบไม้ ใบไม้จะปล่อยสารอินทรีย์แบบเดียวกันออกมา ซึ่งทำให้ผู้รุกรานอย่างเจ้าหนอนรับรู้ว่าต้นไม้กำลังร้องขอความช่วยเหลือ

แม้แต่โอโซนก็ยังมีกลิ่นที่จมูกของคนเราสัมผัสได้ เพียงแต่เราอาจจะไม่รู้ว่าเป็นกลิ่นของโอโซน คุณอาจจะได้กลิ่นโอโซนเวลาลมพัดโชยมาหรือเวลาฟ้าผ่า เพราะโอโซนสามารถเกิดขึ้นได้จากการที่กระแสไฟฟ้าเดินทางผ่านอากาศทำให้อะตอมของออกซิเจนสามอะตอมรวมตัวกัน

แล้วคุณล่ะ กลิ่นที่คุณชอบมากที่สุดคือกลิ่นอะไร เป็นกลิ่นจากธรรมชาติหรือกลิ่นที่มนุษย์สร้างขึ้น แต่ที่แน่นอนคือความทรงจำจากกลิ่นที่เป็นเอกลักษณ์นั้นย่อมหอมกรุ่นประทับอยู่เสมอ

ทำไมเราถึงชอบกลิ่นหนังสือเก่า หาคำตอบได้ใน “คลิปเด็ดแปลไทย”
www.trueplookpanya.com/new/youtube/index/742