การบริหารโรงเรียนแบบพึ่งตนเอง

ปรากฏการณ์ ณ โรงเรียนบ้านท่าตาสี
โรงเรียนบ้านท่าตาสี ตั้งอยู่ที่หมู่ที่ ๓ ตำบลตาหลังใน อำเภอวันน้ำเย็น จังหวัดสระแก้ว จัดการศึกษาระดับก่อนประถมศึกษาและระดับประถมศึกษา เป็นโรงเรียนที่ดำเนินการบริหารโรงเรียนแบบพึ่งตนเอง โดยนำแนวทางพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการแก้ปัญหาและพัฒนาโรงเรียนจนประสบความสำเร็จเป็นแบบอย่างที่ดีในการศึกษาเรียนรู้ถึงแนวคิดวิธีการ และกระบวนการในการดำเนินงานที่เป็นรูปธรรมอย่างเด่นชัด โดยมีนายสุรชาติคหินทพงษ์ เป็นผู้อำนวยการโรงเรียน

ข้อค้นพบ : ต้นคิดของแนวทางการพัฒนา
การที่ต้องเผชิญกับข้อจำกัดด้านงบประมาณที่ได้รับการจัดสรรอย่างจำกัด ซึ่งไม่เพียงพอที่จะสนองตอบแนวทางการปฎิรูปการศึกษาให้บรรลุวัตถุประสงค์ได้ รวมถึงสภาพปัจจุบันปัญหาอื่นๆ ที่รุมเร้า อาทิ การขอย้ายกลับภูมิลำเนาเดิมของครู ปัญหาความแตกแยกในครอบครัวของผู้เรียนสภาพความยากจนของผู้ปกครองที่มีอาชีพเกษตรกรรมสูงถึงร้อยละ ๙๕ โดยขึ้นอยู่กับสภาพดิน ฟ้า อากาศ ในแต่ละปีว่าจะมีความอุดมสมบูรณ์มากน้อยเพียงใด ซึ่งภาพโดยรวมแล้วมีสภาพหนี้สินและไร้เงินทุนในการประกอบอาชีพจนต้องปล่อยให้ที่ดินทำกินกลายเป็นที่รกร้างว่างเปล่าที่ไม่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ ปัญหาดังกล่าวนี้เป็นปัญหาที่เปรียบเสมือนห่วงโซ่ที่ส่งผลกระทบอย่างรุนแรงในการจัดการศึกษาที่มุ่งหวังจะใช้ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมอย่างสำคัญในการพัฒนาการศึกษาให้ก้าวหน้าสอดคล้องกับความต้องการของชุมชน

การพัฒนานวัตกรรม
ข้อเท็จจริงที่เผชิญอยู่ทำให้นายสุรชาติ คหินทพงษ์ ผู้อำนวยการสถานศึกษาโรงเรียนบ้านท่าตาสีได้เกิดแนวคิดใหม่ของการคิดค้นพัฒนานวัตกรรมการบริหารโรงเรียนแบบพึ่งตนเองตามปรัชญาเศรษฐกินพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โดยกำหนดทิศทางการวางแผนพัฒนาไว้ ๓ ขั้นตอน ดังนี้
    ขั้นที่ ๑ : การดึงชุมชนเข้าสู่โรงเรียนด้วยการส่งเสริมอาชีพสู่ชุมชนด้วยการเผชิญวิทยากรเข้ามาให้ความรู้ในการประกอบอาชีพ และรับซื้อผลผลิตโดยเปิดโอกาสให้ใช้พื้นที่ของโรงเรียนเป็นส่วนหนึ่งของการประกอบอาชีพในการปลูกกระเจี๊ยบ มันเทศ ชะอม ข่า ไผ่เลี้ยงฯ นอกจากนี้ยังได้ส่งเสริมให้ร่วมกัน เชิญผู้ทรงภูมิปัญญาในท้องถิ่นเข้ามาถ่ายทอดความรู้ให้แก่ผู้เรียน ตั้งคณะกรรมการสถานศึกษาและส่งเสริมการจัดตั้งสมาคมผู้ปกครอง ครู และนักเรียนเพื่อร่วมกันขับเคลื่อนการศึกษาของโรงเรียน
    ขั้นที่ ๒ : ระดมสมองแลกเปลี่ยนประสบการณ์มีความคิดเห็นเพื่อนำข้อมูลมาใช้ในการวางแผนพัฒนาการศึกษาของโรงเรียน
    ขั้นที่ ๓ : จัดทำแผนพัฒนาคุณภาพการศึกษา ได้แก่การจัดธรรมนูญโรงเรียนแผนกกลยุทธิ์ แผนยุทธศาสตร์การพัฒนาโรงเรียนโดยยึดหลักการบริหารแบบพึ่งตนเองเป็นหลัก

เมื่อดำเนินการด้วยการกำหนดกระบวนทัศน์การทำงานได้ชัดเจนแล้วโรงเรียนซึ่งมีพื้นที่ จำนวน ๕๐ ไร่ ก็ได้นำพื้นที่โรงเรียนจำนวน ๓๐ ไร่ มาจัดแบ่งพื้นที่เป็น ๔ ส่วน
    พื้นที่ส่วนที่ ๑ : ขุดสระน้ำเพื่อกักเก็บน้ำจำนวน ๑๐ ไร่ เพื่อใช้สำหรับการเพาะปลูกและใช้เป็นบ่อเลื้ยงปลาเสริมอาหารกลางวันและเป็นรายได้ระหว่างเรียนของผู้เรียน โดยขุดเป็นสระน้ำของร.พ.ซ. สระน้ำประมง และสระน้ำโรงเรียน
    พื้นที่ส่วนที่ ๒ : จำนวน ๗ ไร่ ปลูกผัก ปลูกข้าว ปลูกผลไม้ ปลูกกล้วย และไผ่เลี้ยง ตามแนวรั้วรอบโรงเรียน
    พื้นที่ส่วนที่ ๓ : จำนวน ๕ ไร่ สำหรับปลูกผัก ปลูกไม้ผล พืชไร่ เพื่อเสริมอาหารกลางวัน เป็นรายได้ระหว่างเรียนและส่งเสริมทักษะการทำงาน
    พื้นที่ส่วนที่ ๔ : จำนวน ๘ ไร่ เลี้ยงโคนม โรงรีดนมวัว ฉางเก็บข้าวเปลือก เพื่อส่งเสริมอาชีพที่สอดคล้องกับท้องถิ่นและฝึกทักษะการประกอบอาชีพให้แก่ผู้เรียน
    นอกจากนี้โรงเรียนบ้านท่าตาสี ยังมีโครงการต่าง ๆ อีกหลากหลายที่เป็นความร่วมมืออย่างใกล้ชิดระหว่างโรงเรียนและชุมชน อาทิ
    -  โครงการเลี้ยงโคนมเพื่ออาหารกลางวัน
    -  โครงการบริจาคข้าวเปลือกเพื่ออาหารกลางวัน
    -  โครงการสร้างโรงสีข้าวส่งเสริมผลผลิตเพื่อโครงการอาหารกลางวัน
ซึ่งทั้งหมดนี้ได้ให้ความช่วยเหลือเกื้อกูลทั้งผู้เรียนและประชาชนในชุมชนไปพร้อม ๆ กัน

บทสรุปของความสำเร็จ
กิจกรรมหลากหลายดังกล่าวนี้ ทุกกิจกรรมเชื่อมโยงกับสาระการเรียนรู้ต่าง ๆ ในลักษณะของการบูรณาการโดยสร้างแหล่งการเรียนรู้แบบครบวงจรไว้ในโรงเรียน ซึ่งหลังจากผู้เรียนได้เรียนรู้ในภาคทฤษฎีแล้วก็จะมีแหล่งเรียนรู้สำหรับใช้เป็นภาคปฎิบัติสำหรับการฝึกฝนทักษะให้เกิดความชำนาญควบคู่กันไป

ผลสำเร็จจากการดำเนินงานในมิดิต่าง ๆ สรุปได้ดังนี้
- ผลที่เกิดกับผู้เรียน
     ผู้เรียนได้เรียนรู้และฝึกประสบการณ์การทำงานร่วมกันส่งเสริมคุณลักษณะอันพึงประสงค์ในเรื่องความรับผิดชอบ ความสามัคคี ความมีน้ำใจ รักการทำงาน มีจิตสำนึกรักแผ่นดินถิ่นเกิด ได้รับประทานอาหารกลางวันคบทุกวันตามหลักโภชนาการมีรายได้ระหว่างเรียน
- ผลที่เกิดขึ้นกับครู
    จัดกิจกรรมได้สอดคล้องกับความต้องการของชุมชน เกิดกิจกรรมการบูรณาการที่หลากหลาย ส่งเสริมให้เกิดการบูรณาการความรู้ไปสู่วิถีชิวิตจริง
- ด้านผู้บริหารและโรงเรียน
    มีนวัตกรรมใหม่ในการบริหารจัดการที่มีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล เกิดการส่งเสริมกระบวนการพัฒนาครู ผู้เรียน ชุมชนให้ไปสู่ความเป็นสังคมแห่งการเรียนรู้ทั้งระบบ โรงเรียนมีรายได้มาพัฒนาการศึกษาเพื่อพัฒนาคนในสังคม
- ผู้ปกครอง ชุมชน
    เกิดการเรียนรู้การจัดทำเกษตรทฤษฎีใหม่อย่างเป็นระบบสามารถนำไปประกอบอาชีพได้อย่างมั่นคง ผู้ปกครองและองค์กรต่าง ๆ ในชุมชมเป็นพลังสำคัญในการ่วมมือกันพัฒนาการศึกษาของประเทศให้บรรลุเป้าหมายที่กำหนด

การพึ่งพาตนเองเป็นหลักการดำรงชีวิตของคนไทยมาแต่โบราณกาล เมื่อนำมาพัฒนาเป็นนวัตกรรมในด้านการบริหารจัดการอย่างเป็นระบบแล้ว จะพบว่าแท้ที่จริงแล้วภูมิปัญญาดั้งเดิมของไทยนั้น เป็นภูมิปัญญาสากลได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผลเพียงแต่ต้องนำมาจัดระบบให้เป็นวิทยาศาสตร์ โดยมีกิจกรรมที่เป็นรูปธรรมที่ชัดเจนเหมือนอย่างที่โรงเรียนบ้านท่าสีได้ดำเนินการจนเป็นต้นแบบแห่งความสำเร็จมาแล้ว