ปัจจุบันนี้ในโลกของการศึกษา มีการกล่าวถึงเรื่องของสมรรถนะกันมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการศึกษาในต่างประเทศ หรือแม้แต่ในประเทศที่เริ่มมีการตื่นตัวในเรื่องนี้มากขึ้นตลอดระยะเวลาหลานปีที่ผ่านมา

สมรรถนะ (Competency) คำนี้เรามักจะพบเจอในแวดวงของยานยนต์ ที่กล่าวถึงความสามารถของเครื่องยนต์ว่ามีสมรรถนะต่ำหรือสูง โดยวัดจากการทดสอบการทำงานของเครื่องยนต์ในสภาพต่าง ๆ และเมื่อนำคำนี้มาอธิบายถึงความสามารถของมนุษย์ สมรรถนะ จึงมีความหมายว่า ขีดความสามารถที่แสดงให้เห็นถึงฝีมือ ประสิทธิภาพและศักยภาพของแต่ละบุคคล ดังนั้นสมรรถนะจึงเป็นผลลัพธ์ทางพฤติกรรมที่เกิดขึ้นจากการประยุกต์เอาองค์ประกอบ 3 ส่วนของบุคคล คือ ความรู้ (Knowledge) ทักษะ (Skills) และ คุณลักษณะส่วนบุคคล (Attributes) มาช่วยให้เกิดความสำเร็จในการเรียนและการปฏิบัติงาน โดยเป็นลักษณะของการบูรณาการร่วมกัน ซึ่งสามารถวัดและประเมินผลได้

คำว่าสมรรถนะ (Competency) ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับมนุษย์นั้น มีจุดเริ่มต้นจากงานวิจัยของ David C. McCeleland นักจิตวิทยาชาวอเมริกัน ซึ่งได้แสดงแนวคิดของเขาในเรื่องของ สมรรถนะ (Competency) ไว้ในบทความที่มีชื่อว่า Testing for Competence Rather Than Intelligence โดยอธิบายถึงแนวคิดของเขาที่มองว่า ความฉลาดจากสติปัญญาที่มาจากการวัด IQ ไม่สามารถวัดถึงผลงานและความสำเร็จโดยรวมของบุคคลได้ ซึ่งผิดกับ สมรรถนะ (Competency) ที่สามารถคาดเดาความสำเร็จในการปฏิบัติงานได้ดีกว่า ดังนั้นผู้ที่ทำงานดี จึงไม่ได้หมายความว่าต้องเป็นผู้มีสติปัญญาอยู่ในระดับสูง หรือเรียนเก่ง แต่คือต้องเป็นคนที่ประยุกต์ใช้ทักษะและองค์ความรู้ต่าง ๆ เพื่อก่อให้เกิดประโยชน์ในการทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพต่างหาก จึงจะเรียกได้ว่าเป็นผู้มีสมรรถนะดี

จากงานวิจัยนี้เองทำให้มีการใช้คำว่าสมรรถนะเพื่ออธิบายความสามารถของบุคคลกันอย่างแพร่หลายและในหลายลักษณะงาน ไม่ว่าจะเป็นงานในระดับปฏิบัติการ งานบริการ หรือแม้แต่งานในระดับผู้บริหาร ซึ่งแต่ละส่วนต่างมีสมรรถนะ ทั้งสมรรถนะหลัก (Core Competency) ซึ่งเป็นสมรรถนะโดยรวมของผู้ปฏิบัติงาน และสมรรถนะประจำสายงาน (Functional Competency) ที่เป็นสมรรถนะเฉพาะจากการทำงานในสาขานั้น ๆ ดังนั้นแต่ละหน่วยงานที่คำนึงถึงความสำคัญของคำว่าสมรรถนะ จึงจำเป็นต้องมีการวางกรอบสมรรถนะที่เหมาะสมเพื่อเป็นมาตรฐานที่ต้องการให้ผู้ปฎิบัติงานในสายงานนั้น ๆ จะต้องพัฒนาตัวเองให้เป็นไปตามกรอบที่ได้วางไว้

การวางกรอบสมรรถนะจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องพิจารณาจากภาระงาน ความเป็นไปได้ตัวบุคคล รวมถึงสถานการณ์ต่าง ๆ ที่ส่งผลกระทบต่อบุคคลด้วย โดยหนึ่งในตัวเร่งที่สำคัญที่ทำให้ในหลาย ๆ ประเทศตื่นตัวและจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องดำเนินการวางกรอบสมรรถนะให้สอดคล้องกับโลกยุคปัจจุบัน นั่นก็คือ กระแสการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในศตวรรษที่ 21 ซึ่งเป็นสิ่งที่ทุกประเทศต่างให้ความสนใจและต้องการพัฒนาบุคลากรในประเทศให้สามารถแข่งขันและอยู่รอดได้ท่ามกลางกระแสการเปลี่ยนแปลงนี้

และด้วยเหตุนี้เอง ทำให้เรื่องสมรรถนะจึงเป็นเรื่องสำคัญอีกเรื่องหนึ่งที่ต้องพัฒนาผู้เรียนให้เหมาะสมตามกรอบสมรรถนะของผู้เรียนที่ได้วางไว้เป็นพื้นฐานทางด้านการศึกษา เพื่อส่งเสริมให้ผู้เรียนเป็นคนเก่งที่สามารถประยุกต์เอาความรู้ ทักษะ และคุณลักษณะ มาพัฒนางานของตัวเองให้ประสบความสำเร็จและสอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงในศตวรรษที่ 21 ได้ โดยสามารถเติบโตเป็นพลเมืองที่มีคุณภาพและต่อตัวเองและประเทศชาติ

สำหรับสมรรถนะสำคัญของผู้เรียน (Competencies of learners) นั้น ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ได้กำหนดเอาไว้ 5 ประการ อันได้แก่

1. ความสามารถในการสื่อสาร

คือรู้จักสื่อสารกับคนอื่นได้ในทางสร้างสรรค์ สามารถถ่ายทอดความรู้ความคิดได้อย่างเหมาะสม เป็นประโยชน์และไม่เป็นภัยต่อตัวเอง สามารถแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสาร มีภูมิคุ้มกันในการรับรู้ข่าวสารอย่างเหมาะสม และใช้การสื่อสารเพื่อลดปัญหาความขัดแย้งได้

2. ความสามารถในการคิด

คือมีความสามารถในการคิด รู้จักคิดวิเคราะห์ คิดสังเคราะห์ แยกแยะ และมีความคิดอย่างสร้างสรรค์ คิดอย่างมีวิจารณญาณ และคิดเป็นระบบ เพื่อนำไปสู่การสร้างองค์ความรู้หรือสารสนเทศต่าง ๆ เพื่อการตัดสินใจเกี่ยวกับตนเองและสังคม มีการมองโลกในแง่ดี คิดดี และมุ่งใช้ความคิดเพื่อพัฒนาตัวเองและสร้างประโยชน์ต่อชาติบ้านเมือง

3. ความสามารถในการแก้ปัญหา

คือมีความสามารถในการแก้ไขปัญหาต่าง ๆ โดยคำนึงถึงเหตุและผล มีการประยุกต์ใช้องค์ความรู้ต่าง ๆ มาช่วยในการแก้ไขปัญหา มีการนำเทคโนโลยีเข้ามาช่วยเหลือในการหาข้อมูลเพื่อประกอบการตัดสินใจ โดยคำนึงถึงผลกระทบต่อทั้งตัวเองและบุคคลอื่น

4. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต

คือรู้จักเอาตัวรอด มีทักษะชีวิต สามารถดำเนินชีวิตประจำวันได้อย่างดี สามารถเรียนรู้ได้อย่างต่อเนื่อง รู้จักบริหารการเงิน รู้จักสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับบุคคลอื่น สามารถปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ได้

5. ความสามารถในการใช้เทคโนโลยี

คือ ความสามารถในการใช้เทคโนโลยี รู้จักเลือกเทคโนโลยีมาใช้ให้เหมาะกับตัวเองและเหมาะสมกับการทำงาน สามารถแสวงหาความรู้ในโลกอินเตอร์เน็ตอย่างเหมาะสม เป็นพลเมืองที่ดีในโลกดิจิทัล ใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีในการดำเนินชีวิตและการทำงานได้

ทั้งหมดนี้คือความหมายและความสำคัญของสมรรถนะ ซึ่งเป็นเรื่องที่มีความสำคัญมากในยุคปัจจุบัน เพราะต่อไปนี้โลกเราไม่ได้มองแค่คนฉลาดเพียงอย่างเดียว แต่โลกเราต้องการคนเก่ง คนเก่งที่สามารถร่วมมือกันทำงานให้สำเร็จลุล่วงได้อย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพ สามารถสร้างประโยชน์ให้กับตัวเอง คนรอบข้าง และสังคมได้ ซึ่งความเก่งนี้ ก็คือ ความเก่งที่แสดงให้เห็นในสิ่งที่เรียกว่าสมรรถนะนั่นเอง

เรียบเรียงโดย : นรรัชต์ ฝันเชียร