ชมพิพิธภัณฑ์ชุมชนโดยคนในชุมชน สัมผัสกับมนตร์เสน่ห์ทางวัฒนธรรมท้องถิ่นของชาวไทยเชื้อสายจีนในชุมชนเล็ก ๆ อันเรียบง่าย กลางเมืองใหญ่ท่ามกลางความเจริญก้าวหน้าทางเทคโนโลยี

บ้านเก่าเล่าเรื่อง ชุมชนเจริญไชย ตั้งอยู่ ณ ตึกแถวห้องเช่า 2 ชั้นเก่าแก่ในซอยเจริญกรุง 23 ซึ่งเป็นแหล่งค้าขายข้าวของเครื่องใช้ทางวัฒนธรรมและประเพณีของชาวไทยเชื้อสายจีนในงานเทศกาลต่าง ๆ

จริง ๆ ห้องเลขที่ 32 ในตรอกเล็ก ๆ แห่งนี้เคยเป็นที่พักอาศัยของคณะงิ้วมาก่อน จริง ๆ ชาวจีนโพ้นทะเลก็อพยพมาค้าขาย ค้าแรงงานและตั้งรกรากในไทยนานแล้ว ย่านเจริญไชย ซึ่งสันนิษฐานว่ามาจากคำว่า เจริญกรุง กับ พลับพลาไชย ก็มีชาวไทยเชื้อสายจีนอาศัยอยู่อย่างหนาแน่น

พอลงชื่อที่สมุดเยี่ยมเรียบร้อย เราก็ขึ้นบันไดไม้ไปชมนิทรรศการในชั้น 2 กัน ตรงผนังข้างบันไดมีแผนที่บริเวณโดยรอบซึ่งรายล้อมไปด้วยศาลเจ้าหลายแห่ง

พอดีเจอชาวบ้านในชุมชนที่กำลังมาเตรียมงานไหว้พระจันทร์ซึ่งจะมีขึ้นใน วันศุกร์ที่ 13 กันยายน 2562 นี้พอดี พี่เขาก็เล่าให้ฟังว่าจริง ๆ แล้วห้องแถวเก่าตรงนี้เป็นห้องเช่าทั้งนั้น ที่ดินตรงนี้ล้นเกล้าฯ ร.5 พระราชทานให้สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ ซึ่งระบุว่ามีอาคารลักษณะตรงกับตึกแถวเหล่านี้ด้วย ที่นี่จึงน่าจะสร้างตั้งแต่สมัยปลาย ร.5 – ร.7 ก็น่าจะมีอายุนับร้อยปีแล้ว

พอหลังจากผู้เช่ากลุ่มสุดท้ายซึ่งเป็นคณะงิ้วจากไป กอรปกับเป็นช่วงที่มีการทุบตึกเก่ามากมายเพื่อสร้างตึกใหม่ทันสมัย ทางชุมชนก็มีการรวมตัวกันจัดตั้งพิพิธภัณฑ์ชุมชนแห่งนี้ขึ้นมา โดยได้รับความอนุเคราะห์สถานที่จากมูลนิธิจุมภฏ-พันธุ์ทิพย์ ซึ่งเป็นผู้ถือกรรมสิทธิ์ที่ดิน และมีวัตถุประสงค์เพื่อสนับสนุนการหาความรู้ทางวัฒนธรรมและศิลปกรรมของไทย ตามเจตนารมณ์ของหม่อมราชวงศ์พันธุ์ทิพย์ บริพัตร หรือ “คุณท่าน” ผู้ก่อตั้งมูลนิธิอยู่แล้ว

ข้าวของเครื่องใช้ที่จัดแสดงในชั้น 2 นี้ เป็นของที่ชาวบ้านนำมาช่วยกันจัด ไม่ว่าจะเป็นชุดงิ้วและป้ายนิทรรศการหลังม่านงิ้ว ที่เล่าถึงเรื่องราวของคนที่ทำงานอยู่เบื้องหลังและหน้าฉากละครอันวิจิตรงดงาม อย่างคณะงิ้ว 5 ครอบครัวที่อาศัยหลับนอนในห้องเช่านี้ในอดีต

ชุดงิ้วในภาพบนที่อยู่บนชั้นน้อยที่แบ่งครึ่งของชั้น 2 นี้อีกที มาจากร้านตังอา ร้านตัดเย็บผ้าสำหรับงานประเพณีเก่าแก่ในชุมชน ซึ่งสืบทอดกิจการมาแล้ว 3 รุ่น ส่วนภาพศิลปะจีนในฉากด้านล่างนี้ก็เป็นภาพมงคลตามความเชื่อดั้งเดิมของชาวไทยเชื้อสายจีน บอกเล่าเรื่องราวเทศกาลต่าง ๆ

ส่วนภาพปักบนชุดงิ้วก็มีเลื่อม ปักไหมปักสีทองแวววาว และแบบที่ปักให้นูนขึ้นมาอย่างดั้งเดิมด้วย

แม้แต่รองเท้าก็มีการประดับพู่ แม้จะเก่าก็ดูคลาสสิกดี

ข้างในมีโต๊ะปักผ้าซึ่งดูคล้ายโต๊ะรีดผ้าเล็ก ๆ ขาทำด้วยไม้ แต่ตรงส่วนที่หากเป็นโต๊ะรีดผ้าจะเป็นกระดานรีดกลับว่างไว้ มีกรอบให้ขึงผ้าชิ้นงานที่จะปักแทน

ตรงผนังประดับภาพถ่ายเก่าแก่มากมายของชาวบ้านในชุมชน  

และก็มีข้าวของเครื่องใช้อื่น ๆ จัดแสดงไว้ ไม่ว่าจะเป็นตู้ ลูกคิด โทรศัพท์แบบหมุนตัวเลข ฯลฯ นึกถึง "จดหมายจากเมืองไทย" นวนิยายของ โบตั๋น ที่เคยได้อ่านเป็นหนังสืออ่านนอกเวลาตอนเรียนมัธยมเลยค่ะ

ในภาพล่างนี้เป็นโต๊ะไหว้พระจันทร์ในเทศกาลไหว้พระจันทร์ ซึ่งตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 ตามปฏิทินทางจันทรคติจีน ในวันนี้เป็นวันกลางฤดูใบไม้ร่วง ซึ่งเป็นช่วงเก็บเกี่ยวก่อนเข้าหน้าหนาวพอดี แต่ละครอบครัวก็จะมาชมจันทร์และอยู่ร่วมกันอย่างพร้อมหน้าพร้อมตา กลมเกลียวกันเหมือนดวงจันทร์กลม ๆ เต็มดวง

และก็เป็นการบูชาเทพที่มาจากธรรมชาติ หากไม่มีจันทร์เสี้ยวและจันทร์เพ็ญก็จะไม่อาจคำนวณกำหนดระยะเวลาทางการเกษตร การตั้งโต๊ะไหว้พระจันทร์นี้ ทาง CCTV ก็เคยมาถ่ายที่นี่ ซึ่งมักจะให้ผู้หญิงทำเพราะเชื่อกันว่าพระจันทร์มีความเกี่ยวข้องกับผู้หญิง โดยต้องตั้งก่อนพระจันทร์จะลอยสูงเกินขอบฟ้า และเก็บก่อนพระจันทร์จะเลยหัวไป หรือเมื่อเทียนดอกใหญ่ดับลง

เครื่องกระดาษของแต่ละที่ก็มีความงดงามเป็นเอกลักษณ์ต่าง ๆ กันตามวัฒนธรรมในท้องถิ่น เห็นอุบะกระดาษประดับม่านสวรรค์ (อ้วงมึ้ง) ในภาพล่างแล้วนึกถึงพวกอุบะในพวงมาลัยของไทยเลยค่ะ มีสับปะรดด้วย ซึ่งเป็นผลไม้เขตร้อนที่ปลูกได้ดีในประเทศไทยอย่างที่ไม่ค่อยพบในจีน ส่วนขนมไหว้พระจันทร์นั้นเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้ มักจะมีรูปร่างกลมและมีรสหวานหอม เหมาะที่จะรับประทานคู่กับการดื่มชา

นอกจากนี้ยังมีการประดับโคมรูปสัตว์ต่าง ๆ อีกด้วย

บนผนังใกล้ ๆ กันมีป้ายให้ความรู้เกี่ยวกับเทศกาลต่าง ๆ ของชาวไทยเชื้อสายจีนที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษซึ่งเดินทางมาจากแผ่นดินจีน

ตอนเรียนไกด์ ท่านอาจารย์เล่าให้ฟังว่าภายในพระที่นั่งเวหาศน์จำรูญที่ข้าราชการชาวไทยเชื้อสายจีนสร้างถวายในพระราชวังบางปะอิน มีพระบรมสาทิสลักษณ์ล้นเกล้าฯ ร.4 ทรงฉลองพระองค์ที่มีลายมังกรห้าเล็บอย่างจักรพรรดิจีน ส่วนล้นเกล้าฯ ร.5 ทรงอย่างองค์รัชทายาท เพื่อให้ชาวจีนที่เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารตระหนักว่า พระมหากษัตริย์คือพระเจ้าแผ่นดินสยามทรงมีพระราชอำนาจสิทธิขาดในแผ่นดินสยามอย่างเต็มที่ เช่นเดียวกับที่จักรพรรดิจีนทรงมีในแผ่นดินจีน

พอมาเห็นพระบรมสาทิสลักษณ์ซึ่งน่าจะเป็นล้นเกล้าฯ ร.5 เมื่อครั้งยังทรงเป็นสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์บนผนังที่นี่ด้วย ก็ยิ่งระลึกถึงองค์พระปิยมหาราช และสถาบันพระมหากษัตริย์ซึ่งทรงเป็นที่รักและเคารพในดวงใจของพสกนิกรชาวไทยทุกเชื้อชาติเสมอมา ส่วนบนผนังด้านถัดมาก็มีแผ่นป้ายให้ข้อมูลสภาพชุมชนย่านนี้ ในภาพล่างเป็นป้ายหน้าร้านหมอดูชื่อดังในอดีตที่ปิดตัวลงไปแล้ว และทายาทได้มอบให้พิพิธภัณฑ์นำมาจัดแสดง

ลงมาก็หยิบแผ่นพับและลายแทงของอร่อยไปตะลอนในชุมชนได้เลย

ก่อนออกประตูอย่าลืมแวะช่วยกันสมทบทุนค่าน้ำ ค่าไฟ ค่าซ่อมแซมบ้านเก่าเล่าเรื่องหลังนี้ด้วยนะคะ หากใครสนใจข้อมูลเพิ่มเติมก็สามารถซื้อหนังสือบันทึกเจริญไชยไปอ่านกันได้ เรื่องราวมากมายเลยทีเดียว

เที่ยงนี้แวะกินข้าวเที่ยงหน้าบ้านเก่าฯ เลยค่ะ ร้านเกี้ยมอี๋เจ๊ซุงสูตรของสามีเจ๊ซุงซึ่งเกิดที่นี่

เกี้ยมอี๋นี้ทำจากแป้งข้าวเจ้า คล้ายลอดช่องแต่มีสีขาว นุ่มลื่น ในน้ำซุปหอมกลมกล่อมดี ใส่เครื่องเคียงมีทั้งหมูสับ บะเต็ง (หมูสามชั้นเคี่ยวกับเครื่องปรุงจนเข้าเนื้อ) ปลาหมึกกรอบ หั่นเส้น ส่วนเครื่องในอย่างเซี่ยงจี๊กับหัวใจก็มี กินกับชาดำเย็นเติมพลังก่อนเดินต่อ

ในซอยนี้ส่วนมากทำเครื่องกระดาษสีสันงดงาม ใช้ในพิธีกรรมต่าง ๆ หรือที่เรียกกันว่ากระดาษไหว้เจ้า

แต่ละร้านก็จะมีความโดดเด่นเป็นของตัวเอง ถือเป็นหัตถกรรมที่เชื่อมโยงกับวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของชาวไทยเชื้อสายจีนมาแต่ช้านาน

ลัดเลาะมาตามตรอกอิสรานุภาพก็จะเจอตลาดสด มีร้านขายของว่างที่เป็นขนมมงคลใช้ไหว้เจ้าได้ด้วย ของชาวไทยเชื้อสายจีนคือ อิ่วก้วย

อิ่วก้วยนี้เป็นแป้งทอดไส้ต่าง ๆ อย่างโบราณ โดยไฮไลต์คือใส่ผักกะหล่ำปลีที่มีกุ้งแห้งและหมูสับผัดใส่ในแป้งทอด กินตอนร้อน ๆ จะกรอบนอกนุ่มใน

ออกจากซอยมาก็จะเห็นสถานีตำรวจนครบาลพลับพลาไชยอยู่ฝั่งตรงข้าม ใกล้ ๆ กันมีศาลเจ้าไต้ฮงกง และมูลนิธิป่อเต็กตึ๊ง หน่วยงานอาสาสมัครเพื่อสังคม ตั้งแต่เก็บศพไร้ญาติ ไปจนถึงบรรเทาสาธารณภัยต่าง ๆ ที่มีมาตั้งแต่เมื่อ 100 กว่าปีที่แล้ว

เดินวน ๆ ไปก็มาถึงวัดมังกรกมลาวาส หรือชื่อจีนคือ เล่ง (龙 – หลง – มังกร) เน่ย (莲 – เหลียน – ดอกบัว) ยี่ (寺– ซื่อ – วัด) วัดจีนที่สร้างขึ้นตั้งแต่สมัย ร.5

แม้จะมีการบูรณะซ่อมแซมเป็นระยะ แต่ก็ยังคงรูปแบบสถาปัตยกรรมที่ได้รับอิทธิพลศิลปะอย่างจีนตอนใต้แถบแต้จิ๋วไว้อย่างสมบูรณ์ โดยมีมังกรและดอกบัวเป็นสัญลักษณ์สำคัญ

ในพระอุโบสถประดิษฐานพระประธาน 3 องค์ คือ พระโคตมพุทธเจ้า พระอมิตาภพุทธะ พระไภษัชยคุรุพุทธะ ทั้งหมด 3 องค์ หรือ “ซำป้อหุกโจ้ว” ตามคติมหายาน

และยังเป็นที่ตั้งของโรงเรียนมังกรกมลาวาสวิทยาลัย รับสมัครนักเรียนชายบรรพชาเป็นสามเณรนักเรียนชั้น ม.1 และ ม.4 ภายใต้หลักสูตรมัธยมศึกษา ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ โดยค่าใช้จ่ายในการบวชเรียนโรงเรียนเป็นผู้อุปถัมภ์ทั้งสิ้น

กลับออกมาทางถนนเจริญกรุง เดินต่อไปก็เห็นห้างร้านมากมาย นอกจากกระดาษไหว้เจ้าแล้วก็ยังมีสินค้าตามประเพณีอื่น ๆ เช่น ผ้าผูกรถในงานแต่งงาน โคมแขวน แพรสีต่าง ๆ

ร้านใบชา อาหารแห้ง เช่น เห็ดหอม เมล็ดแปะก๊วย ใบไผ่ที่เอามาทำบะจ่าง (ข้าวเหนียวผัด ใส่หมู กุนเชียง เห็ดหอม กุ้งแห้ง ไข่เค็ม ฯลฯ ห่อใบไผ่มัดเป็นสามเหลี่ยมเอาไปนึ่ง) 

นอกจากนี้ยังมีร้านซีดี เทปงิ้วเก่าแก่ อยู่ถัดจากร้านขนมเปี๊ยะเบ๊ไถ่เฮงชื่อดังย่านนี้

มีขนมมากมายไม่ว่าจะเป็นขนมเปี๊ยะไส้ต่าง ๆ ขนมแต่งงาน ขนมโก๋ ขนมไหว้พระจันทร์ มีทั้งแบบคาว แบบหวาน แบบเจที่ไม่ใส่เนื้อสัตว์ น้ำมันหมู หรือผักฉุนต่าง ๆ กับแบบทั่วไป

ในปัจจุบัน จากร้านขนมเพียว ๆ ได้มีการปรับให้เป็นคาเฟ่เล็ก ๆ มีม้านั่งให้นั่งดื่มชากาแฟควบคู่ไปกับขนมอร่อย ๆ ในบรรยากาศ China Town เก่าแก่ดั้งเดิมด้วย ขอบอกว่าขนมงาอ่อน (เหม่งทึ้ง) นุ่มนิ่มหวานละมุน และเปี๊ยะเค็มหอมเครื่องเทศนี้ ราคาเพียงชิ้นละ 10 บาทเองด้วยค่ะ ใครผ่านไปมาน่าแวะชิมกันได้

นอกจากนี้ เย็นวันศุกร์ที่ 13 กันยายน 2562 ซึ่งเป็นวันไหว้พระจันทร์ ชาวชุมชนเจริญไชยมีการจัดงานสืบสานประเพณีไหว้พระจันทร์ขึ้น ใครมาไวก่อน 16.00 น. ลง MRT วัดมังกร ทางออก 3 แล้วเข้าซอย 23 มาชมพิพิธภัณฑ์บ้านเก่าเล่าเรื่องฯ ก่อนได้นะคะ เริ่มลงทะเบียน 18.00 น. รายละเอียดตามภาพล่างนี้เลยค่ะ

“Amazing ไทยเท่” ที่เที่ยวเก๋ ๆ ใกล้ตัว อย่าลืมมาชื่นชมกันนะคะ