๑๙. ~๒๕๒๔-๒๕๒๕ : สิงคโปร์ (๑๑)
หายใจเป็นความรู้สึก ความรู้สึกสัมพันธ์กับลมหายใจ คิดนึกไปเช่นไรรู้ได้เอง คิดเอง ตัดเอง เข้าใจเอง ในตัวนี่เอง อย่างนี้เรียก อาตมวิทยา (Self Knowledge) ซึ่งได้โดยตรงไม่ต้องคิดคล้อยตามหรือนึกตามแนวทฤษฎี
มีได้โดยอาการอย่างนี้ คือต้องรู้อาการจึงรู้สมุหฐาน เห็นอาการของตัวเอง กายและจิตมีปฏิกิริยากันเช่นไรตามที่มันเป็นอยู่เอง ตามกฎ ตามศีล(ปรกติ) ตามธรรมของมัน ก็จะรู้สมุหฐาน
ไม่ใช่สิ่งที่มนุษย์ไปแต่งตั้งหรือใครบันดาล เรียกว่าการกระทำของธรรม กิริยาของธรรมชาติ กฎแห่งความสัมพันธ์สืบต่อกัน หาใช่ใครหรืออะไรแต่อย่างใดอย่างหนึ่งยืนอยู่ในฐานะผู้กระทำหรือผู้ถูกกระทำ
ไม่มีกฎแห่งการกระทำ ไม่เกี่ยวกับได้หรือเสียนั้นเนื่องแต่คนไปยึดถือเอาโดยเข้าใจผิดต่อกฎมูลฐานนี้ ชอบจะจดจำ ชอบจะหยุดอยู่ เลือกสรรบางสิ่งที่ตนชอบ เห็นเช่นนั้นมันเลิกยึดเอง เรียกว่าเห็นกรรมก็รู้เองว่าได้กระทำผิดต่อตนเองมาอย่างไร ที่ตรงนี้จะหน่าย คลายละวางเอง
............................................................................
แรมรายคืน
บันทึกการเดินทางระหว่างปี ๒๕๒๒-๒๕๒๕ ครั้งไปเยือนอิตาลี สิงคโปร์ อินโดนีเซีย ออสเตรเลีย ขณะนั้นท่านยังครองสมณะเพศ (ท่านบวชปี ๒๕๑๐ ลาสิกขา ๒๕๒๖ ที่ซิดนีย์) ท่านเขมานันทะ เคยกล่าวถึงข้อเขียนในหนังสือเล่มนี้ไว้ว่า "เป็นเพียงบันทึกสั้นๆ ไม่มีรายละเอียดใดมากนัก" "แรมรายคืน" พิมพ์ครั้งแรกปี ๒๕๒๘ ภายหลังได้ถูกนำมาจัดพิมพ์รวมอยู่ในหนังสือ "วันเวลาใน ๔ ทวีป" เมื่อ มีนาคม ๒๕๔๘
..........................................................................
"เขมานันทะ" หรือ โกวิท เอนกชัย เป็นนักเขียนและศิลปินที่ผลงานมักจะแฝงในแง่คิดของธรรมะ เคยบวชปฏิบัติอยู่กับท่านอาจารย์พุทธทาสและมีผลงานไว้ที่โรงมหรสพทางวิญญาณหลายชิ้น
ท่านอาจารย์พุทธทาสมอบหมายให้ พระโกวิท เขมานันทะ เป็นผู้ปั้นขึ้นไว้เป็นสื่อสอนธรรมะ รูปปั้นนี้ขยายจากองค์จริง ซึ่งค้นพบที่ไชยา ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ในยุคศรีวิชัยนั้น ตามบ้านเรือนโดยทั่วไป จะมีรูปปั้นนี้ไว้บูชา เพื่อระลึกถึง องค์คุณของพระโพธิสัตว์ ได้แก่ สุทธิ ปัญญา เมตตา ขันติ
นอกจากนั้นท่านอีกทั้งยังมีงานเขียนงานบรรยายทางธรรมมากมายหลายชิ้น ก่อนที่จะลาสิกขามาเป็นอุบาสกผู้มุ่งมั่นในการปฏิบัติ