พืชน้ำมัน

      น้ำมันมีสองจำพวก จำพวกแรกเป็นน้ำมันแร่ซึ่งสูบขึ้นมาจากใต้ดินแล้วนำมาทำเป็นน้ำมันเชื้อเพลิง น้ำมันหล่อลื่น เช่น ที่ใช้ในรถยนต์และยานพาหนะต่าง ๆ และนำมาทำเป็นวัสดุต่าง ๆ สำหรับใช้ในโรงงานอุตสาหกรรมอีกด้วย น้ำมันแร่นั้นกินไม่ได้นำไปปรุงอาหารก็ไม่ได้ น้ำมันที่กินได้หรือปรุงอาหารได้ต้องเป็นน้ำมันจากพืชหรือน้ำมันจากสัตว์ซึ่งเราเรียกง่าย ๆ ว่า น้ำมันพืชหรือน้ำมันสัตว์แต่เดิมเราสกัดน้ำมันพืชออกมาเพื่อใช้แทนน้ำมันสัตว์หรือใช้ผสมกับน้ำมันสัตว์เพื่อเพิ่มจำนวนน้ำมันที่ใช้เป็นอาหาร ต่อมาเราค้นพบพืชอีกหลายชนิดที่ให้น้ำมันได้และยังหาวิธีเพาะปลูกได้ดีขึ้น ค้นพบวิธีสกัดน้ำมันที่ได้ผลดี ทั้งยังสามารถนำน้ำมันพืชไปใช้ประโยชน์ได้อีกหลายอย่าง เช่น ใช้ทาสี ทำน้ำมันผสมสี ทำยารักษาโรค เครื่องสำอาง สบู่ ผงซักฟอก หนังเทียม เครื่องพลาสติก และอาจใช้เป็นน้ำมันเชื้อเพลิงหรือน้ำมันหล่อลื่นก็ได้ถ้าเราเกิดขาดแคลนน้ำมันแร่ขึ้นมา  

       ส่วนของพืชที่เหลือจากการสกัดเอาน้ำมันออกแล้ว เรียกว่า กาก ก็ยังมีประโยชน์มากเพราะมีโปรตีนสูงใช้เป็นอาหารของคนและสัตว์ได้ น้ำมันพืชจึงมีความสำคัญต่อชีวิตของเรามากขึ้นเรื่อย ๆ พืชที่เราสามารถสกัดเอาน้ำมันออกมาใช้ได้นี้ เรียกว่า พืชน้ำมัน ได้แก่ ถั่วเหลือง ถั่วลิสง มะพร้าว ปาล์มน้ำมัน งา ละหุ่ง ทานตะวัน ป่านน้ำมัน เป็นต้น ทั้งน้ำมันพืชและน้ำมันสัตว์มีกรดไขมันเป็นส่วนประกอบอยู่ควรทราบว่ากรดไขมันมีสองจำพวก คือ กรดไขมันอิ่มตัว กับ กรดไขมันไม่อิ่มตัว

      กรดไขมันอิ่มตัวไม่ค่อยมีประโยชน์ต่อร่างกายเพราะซึมผ่านผนังด้านในของเส้นเลือดได้น้อย มักจะสะสมเกาะติดกับผนังด้านในของเส้นเลือดทำให้เกิดการอุดตันและเส้นเลือดเปราะแตกได้ง่าย นับว่ามีอันตรายมาก น้ำมันพืชบางชนิดก็ใช้ทำอาหารไม่ได้เพราะมีสารพิษปนอยู่ เช่น น้ำมันจากเมล็ดละหุ่ง เราจึงควรศึกษาและเลือกใช้น้ำมันที่กินได้และเป็นน้ำมันที่ประกอบด้วยไขมันไม่อิ่มตัวมาทำเป็นอาหารส่วนน้ำมันที่ไม่ควรใช้ทำอาหารก็นำไปใช้ประโยชน์อย่างอื่นได้  พืชน้ำมันที่สำคัญสำหรับใช้บริโภคในประเทศไทย คือ ปาล์มน้ำมัน ถั่วเหลือง มะพร้าว ถั่วลิสง งา ละหุ่ง และยังมีการสกัดน้ำมันจากเมล็ดฝ้าย เมล็ดนุ่น และรำข้าว อีกด้วย

เราแบ่งพืชตามลักษณะการใช้ประโยชน์ออกเป็น พืชเส้นใย พืชอาหารสัตว์ และพืชน้ำมัน
      พืชน้ำมัน  พืชน้ำมันมีหลายชนิดเราเพาะปลูกกันเพื่อนำมาสกัดเอาน้ำมันออกใช้ประโยชน์ เช่น ถั่วเหลือง ถั่วลิสง มะพร้าว ปาล์ม ฯลฯ  น้ำมันที่ใช้ปรุงอาหารได้ต้องเป็นพวกน้ำมันจากพืชหรือน้ำมันสัตว์ ไม่ใช่น้ำมันแร่ น้ำมันแร่เป็นน้ำมันที่สูบขึ้นมาจากใต้ดินนำมากลั่นออกเป็นส่วน ๆ ซึ่งจะนำไปใช้ประโยชน์ต่าง ๆ ได้ เช่น ใช้เป็นน้ำมันเชื้อเพลิง น้ำมันหล่อลื่น และใช้ทำผลิตภัณฑ์ในอุตสาหกรรมหลายชนิด แต่จะนำมาใช้เป็นอาหารหรือประกอบอาหารไม่ได้  น้ำมันพืชและน้ำมันสัตว์เป็นสารประกอบทางอินทรีย์เคมีส่วนประกอบภายในส่วนหนึ่งเป็นกรดไขมัน  กรดไขมันนั้นยังแบ่งเป็นสองพวกใหญ่ ๆ คือ พวกกรดไขมันอิ่มตัวและพวกกรดไขมันไม่อิ่มตัว

      พวกกรดไขมันอิ่มตัวนั้นร่างกายดูดซึมเอาไปใช้ประโยชน์ได้น้อยและอาจสะสมตัวเกาะติดกับผนังด้านในของเส้นเลือดทำให้เกิดการอุดตันและเส้นเลือดเปราะแตกได้ง่ายเราจึงมักเลือกบริโภคน้ำมันที่มีส่วนประกอบเป็นกรดไขมันไม่อิ่มตัวเป็นส่วนประกอบเพื่อระมัดระวังอันตรายดังกล่าว  เราควรทราบด้วยว่าน้ำมันพืชบางชนิดก็ใช้เป็นอาหารไม่ได้เพราะมีสารเป็นพิษ เช่น น้ำมันจากเมล็ดละหุ่ง เป็นต้น แต่สามารถใช้ประโยชน์อย่างอื่นได้  นอกจากจะนำมาสกัดเอาน้ำมันแล้วกากที่เหลือของพืชน้ำมันหลายชนิดมีโปรตีนสูงจึงใช้เป็นอาหารคนและสัตว์ได้ทำให้มีการเพาะปลูกพืชน้ำมันกันทั่วโลกหลายสิบชนิดเพื่อใช้บริโภคภายในประเทศและเพื่อส่งขายเป็นสินค้าออกทำรายได้เข้าประเทศ
      สำหรับประเทศไทยพืชน้ำมันที่สำคัญ ได้แก่ ปาล์ม ถั่วเหลือง มะพร้าว ถั่วลิสง งา และละหุ่ง และยังมีการสกัดน้ำมันจากเมล็ดฝ้าย เมล็ดนุ่น และรำข้าว อีกด้วย  เราสกัดน้ำมันปาล์มจากเปลือกนอกของผลปาล์มและจากเนื้อในของเมล็ด น้ำมันจากเปลือกนอกมีทั้งกรดไขมันไม่อิ่มตัวและกรดไขมันอิ่มตัวจึงต้องนำมาแยกออกจากกันเพื่อนำไปใช้ปรุงอาหารหรือผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมอื่นตามความเหมาะสม กากเส้นใยหรือเศษของทะลายรวมทั้งกะลาที่เป็นเปลือกเมล็ดนำไปทำเชื้อเพลิงได้  คนไทยปลูกมะพร้าวกันมานานแล้วแต่มิใช่เพื่อสกัดเอาน้ำมันอย่างเดียวเกือบทุกส่วนของมะพร้าวมีประโยชน์ เรารับประทานทั้งน้ำและเนื้อของผลมะพร้าวอ่อน เนื้อของผลแก่นำไปประกอบอาหารโดยตรงหรือไม่ก็คั้นเป็นกะทิก่อนแล้วจึงนำไปประกอบอาหารทั้งคาวและหวาน ใช้กะลาทำภาชนะ หรือใช้เป็นเชื้อไฟ เส้นใยจากเปลือกใช้ทำเชือก ทำเบาะและที่นอน ขุยมะพร้าวใช้เป็นวัสดุสำหรับเพาะชำต้นไม้ ก้านใบใช้ทำไม้กวาด น้ำหวานจากช่อดอกใช้ดื่มสดหรือทำน้ำตาลปึก ยอดอ่อนก็ใช้เป็นผักมาประกอบอาหารได้ ถ้าจะพูดถึงการใช้ประโยชน์จากมะพร้าวแล้วยังมีอีกหลายอย่างแต่ที่สำคัญก็คือการสกัดเอาน้ำมันออกมาจากเนื้อของผลมะพร้าวแก่  

      น้ำมันพืชที่ประเทศไทยผลิตได้นั้นเป็นน้ำมันถั่วเหลืองถึงร้อยละ ๒๐ นับว่ามากเป็นที่สองรองจากน้ำมันปาล์มซึ่งผลิตได้ถึงร้อยละ ๕๐ ของน้ำมันพืชทั้งหมด น้ำมันจากถั่วเหลืองนับว่ามีความสำคัญเพราะเป็นน้ำมันคุณภาพดีมีกรดไขมันชนิดไม่อิ่นตัวสูงซึ่งลดสารจำพวกคอเลสเตอรอลให้มีปริมาณต่ำเหมาะสำหรับใช้ทำอาหารยิ่งกว่านั้นในเมล็ดถั่วเหลืองยังมีโปรตีนสูงอีกด้วย  ชาวจีนรู้จักและใช้ประโยชน์จากถั่วเหลืองมานานแล้ว อาหารที่ทำจากถั่วเหลือง ได้แก่ เต้าหู้ เต้าเจี้ยว ถั่วเน่า ซีอิ้ว เส้นบะหมี่ โปรตีนแห้ง เนื้อเทียม ฟองเต้าหู้ ถั่วงอก คุกกี้ น้ำนมถั่วเหลือง แต่ประโยชน์สำคัญมาก ได้แก่ การนำเมล็ดถั่วเหลืองมาสกัดเอาน้ำมันและใช้กากถั่วเหลืองผสมทำอาหารสัตว์  ในประเทศไทยแม้จะมีการส่งเสริมให้เพาะปลูกถั่วเหลืองกันมากแต่ก็ยังไม่เพียงพอต่อการใช้เรายังต้องซื้อกากถั่วเหลืองจากต่างประเทศเพื่อใช้เลี้ยงสัตว์ปีละมาก ๆ

      ถั่วลิสงเป็นพืชน้ำมันอีกชนิดหนึ่งที่เพาะปลูกกันมากในประเทศจีนและอินเดีย ประเทศไทยก็ปลูกถั่วลิสงกันทั่วไปแต่ปลูกมากทางภาคเหนือผลิตผลส่วนใหญ่ใช้เป็นอาหารและเก็บไว้ทำพันธุ์ที่นำมาสกัดเป็นน้ำมันไม่มากนัก เรารับประทานเมล็ดถั่วลิสงโดยตรงโดยนำมาต้ม คั่ว หรือทอดเสียก่อน  ใช้ทำขนมขบเคี้ยว เช่น ถั่วตัด ถั่วกระจกหรือใช้ทำแป้ง ทำเนยถั่วลิสง ประโยชน์สำคัญอีกประการหนึ่งของการปลูกถั่วลิสงก็ คือ เป็นการบำรุงดิน ลำต้น และใบยังใช้เลี้ยงสัตว์ และทำปุ๋ยหมักได้อีกด้วย  การใช้ถั่วลิสงเพื่อบริโภคต้องระวังอย่าใช้เมล็ดที่เป็นราเพราะจะมีสารพิษชื่อแอลฟลาท็อกซิน ซึ่งเป็นสาเหตุของโรคมะเร็งในตับได้

      ยังมีพืชน้ำมันอีกหลายชนิดที่มีการเพาะปลูกในประเทศเราและในประเทศอื่น ๆ เพื่อจะสกัดเอาน้ำมันใช้กากผสมอาหารสัตว์หรือใช้ประโยชน์อย่างอื่นรวมทั้งเพื่อการบริโภคด้วย ได้แก่ งา ละหุ่ง ทานตะวัน คำฝอย นุ่น ฝ้าย และข้าว (ใช้ส่วนที่เป็นรำมาสกัด) ในจำพวกนี้ที่บริโภคไม่ได้เพราะมีสารพิษ คือ เมล็ดละหุ่ง แต่ถ้านำน้ำมันละหุ่งไปทำให้บริสุทธิ์สามารถนำไปทำยารักษาโรค ยาระบาย เครื่องสำอางและผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมอีกหลายชนิดได้ พืชน้ำมันบางชนิดแม้จะบริโภคได้แต่ถ้ามีกรดไขมันอิ่มตัวสูงก็ไม่เหมาะสำหรับทำอาหารเราจึงควรศึกษาเรื่องพืชน้ำมัน รู้จักเลือกใช้ประโยชน์ไม่ว่าจะเป็นการใช้เพื่อบริโภค ใช้ในครัวเรือน หรือใช้ในอุตสาหกรรม  เกษตรกรเองก็ควรศึกษาในเชิงเศรษฐกิจว่าควรจะปลูกพืชน้ำมันชนิดใด ปลูกอย่างไรจึงจะได้ผลคุ้มค่าและเกิดประโยชน์สูงสุดต่อตนเองครอบครัวคนไทยและต่อประเทศไทยส่วนรวม