หากพูดถึงการดมกลิ่น มนุษย์อาจจะไม่ใช่ที่สุดในด้านนี้ คนเรามีขีดจำกัดในการดมกลิ่น ความสามารถในการดมกลิ่นขึ้นอยู่กับประสาทสัมผัส ซึ่งก็คล้ายกับประสาทสัมผัสด้านอื่น ๆ ซึ่งแต่ละบุคคลมีความสามารถไม่เท่ากัน
 

บางคนมีสายตาที่ดีดว่าคนอื่น สามารถมองเห็นได้ไกลกว่า หรือใกล้กว่ามาก ๆ บางคนมีหูที่ดีกว่าได้ยินเสียงที่เบาได้ชัดและสามารถบอกได้ว่าดังมาจากไหน การดมกลิ่นก็เช่นกันบางคนสามารถจำแนกแยกกลิ่นได้ว่า มีกลิ่นอะไรผสมกันบ้างอยู่ในวัตถุหรือสิ่งของนั้น ๆ บ้าง และนั่นทำให้เรามีอาชีพต่าง ๆ ที่ออกจะฟังดูแปลก เช่นคนที่ทำงานอยู่กับน้ำหอม สามารถปรุงแต่งกลิ่นน้ำหอมหลากหลายออกมาได้ หรือคนที่ทำงานกับของหมักต่าง ๆ เช่น ไวน์ หรือชีส ซึ่งสามารถใช้ประสาทด้านการดมและชิมรสได้เป็นเลิศ

กลไกการรับกลิ่นของสัตว์ต่าง ๆ ซับซ้อนแต่มีวิธีการคล้าย ๆ กัน มันเริ่มขึ้นจากรูจมูก เมื่อสารระเหยหรืออนุภาคที่ล่องลอยจากอาหาร ดอกไม้ ยอดหญ้า หรือแม้แต่ขยะ ซึ่งล่องลอยอยู่ในอากาศลอยเข้ามายังโพรงจมูกของเราพร้อม ๆ กับการสูดหายใจเอาอากาศเข้าไปในปอดของเรา อนุภาคเหล่านั้นจะไปสัมผัสเข้ากับเซลล์ประสาทรับกลิ่น Olfactory Receptor Cell ซึ่งเป็นเซลล์ชนิดพิเศษอยู่บริเวณเพดานในโพรงจมูก พื้นที่ในรูจมูกของเราซึ่งมีเซลล์รับกลิ่นพวกนี้อยู่มีปริมาณน้อยมากเพียงแค่ 2-5 ตารางเซนติเมตรเท่านั้น
 

ในขณะที่สัตว์ซึ่งใช้การดมกลิ่นเป็นหลักในการหาอาหารหรือการดำรงชีวิต หรือสัตว์ที่มีประสาทสัมผัสในการดมกลิ่นเป็นเลิศพันธุ์ต่าง ๆ อย่าง เช่น หมา หรือ หมู มีขนาดใหญ่กว่ามาก หมามีถึง 25 ตารางเซนติเมตร ยังไม่นับจำนวนเซลล์ที่อัดอยู่ในพื้นที่นั้นซึ่งมีความหนาแน่นกว่าคนมาก เซลล์ประสาทรับกลิ่นจะมีเยื่อเมือกซึ่งมีส่วนประกอบของน้ำและไขมันอยู่ อนุภาคบางชนิดละลายได้ดีในน้ำ บางชนิดละลายได้ดีในไขมัน อย่างไรก็ตามเมื่อมันละลายแล้วก็จะไปจับกับเซลล์รับกลิ่น Receptor ก่อนที่จะส่งสัญญาณต่อไปยังสมองเพื่อแปลสัญญาณกลิ่นที่ได้รับว่าเป็นกลิ่นอะไรที่อยู่ในความทรงจำ
 

สุนัขบลัดฮาวด์ Bloodhound ซึ่งขึ้นชื่อว่าเป็นสุนัขที่มีจมูกดีที่สุดในโลกสายพันธุ์หนึ่ง ความพิเศษที่มากกว่าสัตว์ชนิดอื่นคือสุนัขมีโพรงจมูก Special Chamber ซึ่งสามารถเก็บสะสมโมเลกุลและอนุภาคที่มีกลิ่นในอากาศไว้ได้ ที่มากกว่านั้นคือสายพันธุ์นี้มีประสาทรับรู้กลิ่นถึง 150 ตารางเซนติเมตร และยังมีเซลล์สมองซึ่งใช้ในการแยกแยะกลิ่นและประมวลผลกลิ่นที่ได้รับมากกว่ามนุษย์ถึง 40 เท่า และนั่นทำให้มันเป็นหนึ่งในสายพันธุ์ที่ถูกนำมาฝึกและใช้งานเป็นสุนัขตำรวจในการตรวจกลิ่น จับกุมและติดตามคนร้ายหรือนักโทษ รวมถึงวัตถุต้องสงสัยและผิดกฏหมายอย่างระเบิดและยาเสพติด

มันมีความสามารถในการตรวจจับกลิ่นจากเซลล์ผิวหนังเพียงเล็กน้อยซึ่งผ่านมาหลายวันแล้วได้อย่างดี นักปรุงน้ำหอมใช้จมูกของเขาดมกลิ่นแล้วสามารถแยกกลิ่นที่เป็นส่วนผสมหลายร้อยชนิดในน้ำหอได้ ผู้เชี่ยวชาญด้านกาแฟและชา สามารถบอกตำแหน่งที่ปลูก ฤดูที่เก็บเกี่ยว รวมถึงกรรมวิธีในการผลิตได้จากการดมใบชาหรือดมเมล็ดกาแฟที่คั่วพร้อมกับชิมรสชาติของมัน
 

ความจริงก็คือความสามารถทางกายภาพ และจำนวนของเซลล์ประสาทรับกลิ่นของมนุษย์ซึ่งมีไม่มากเมื่อเทียบกับสัตว์ชนิดอื่นสามารถพัฒนาขึ้นมาเพื่อเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านการดมได้ เพียงแต่ปกติแล้วเราไม่ได้มีโอกาสใช้มันและฝึกมันอย่างใส่ใจ ซึ่งหมายถึงการใช้มันอย่างที่คุณต้องการ หากคุณต้องการเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านน้ำหอม คุณก็ต้องฝึกหัดดมน้ำหอมให้มาก จดจำรายละเอียดพร้อมกับเปรียบเทียบกลิ่นที่ได้รับ เพราะไม่มีใครเป็นมาตั้งแต่เกิด ไม่มีใครรู้ได้ตั้งแต่ตอนดมครั้งแรกว่ากลิ่นนี้เป็นกลิ่นของดอกไม้อะไร

ดังนั้นคุณต้องดมไปเรื่อย ๆ ประสาทสัมผัสทางการดมมีความสัมพันธ์อย่างแนบแน่นกับความทรงจำ การที่ได้กลิ่นที่คุ้นเคยเมื่อยังเด็กสามารถกระตุ้นสมองของคุณให้นึกถึงภาพเก่า ๆ ในอดีตได้ ซึ่งทำให้การจดจำและเปรียบเทียบกลิ่นอย่างเป็นระบบทำให้คุณพัฒนาขีดความสามารถในการแยกแยะและจดจำกลิ่นได้ดีขึ้นและเป็นผู้เชี่ยวชาญในที่สุด ไม่ว่าจุดเริ่มต้นของการพัฒนาประสาทสัมผัสต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการมอง สัมผัส รสชาติ หรือกลิ่นจะเกิดขึ้นเพื่อสนับสนุนการอยู่รอดของเผ่าพันธุ์ ทำให้รับรู้คุณภาพของอาหารและสารอาหารที่จะได้รับ การรับรู้และเอาตัวรอดจากสภาพอากาศและสภาพแวดล้อมที่อาจจะไม่เหมาะสม หรือการรับรู้สัญญาณเตือนภัยที่ผิดปกติต่าง ๆ ก่อนที่ภัยจะถึงตัว

ปัจจุบันหากคุณฝึกฝนการใช้ประสาทสัมผัสต่าง ๆ มากพอ และแม้คุณจะไม่ได้เป็นผู้เชี่ยวชาญทางด้านน้ำหอม แต่การฝึกฝนก็จะช่วยเปิดโลกทัศน์ประสาทการรับรู้ของคุณมากขึ้น และได้ใช้ชีวิตในมุมมองใหม่ที่มีความสุขมากกว่าเดิม