เด็กฝึกงาน : จากวิทยานิพนธ์สู่จันทบูรโมเดล

เรื่อง: กัลยาณี แนวเล็ก

จากวิทยานิพนธ์สู่จันทบูรโมเดล

กระแสการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมยังคงเติบโตทั่วประเทศ แม้การท่องเที่ยวจะช่วยให้เมืองเก่ากลับมามีชีวิตชีวาอีกครั้ง แต่บทเรียนจากหลายพื้นที่ซึ่งเร่งรีบและขาดการวางแผนในระยะยาว ทำให้ต้องหาจุดสมดุลระหว่างการพัฒนาควบคู่ไปกับการอนุรักษ์ “จันทบูรโมเดล” จากวิทยานิพนธ์เชิงปฏิบัติจริงสู่การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมริมแม่น้ำจันทบูร จ.จันทบุรี เป็นตัวอย่างโมเดลต้นแบบในการพัฒนาพื้นทิ่อนุรักษ์ได้อย่างยั่งยืน

ฟื้นฟูชุมชนร้อยปีภาคตะวันออก
“จันทบูรโมเดล” เกิดจากการเห็นความสำคัญของการอนุรักษ์วัฒนธรรมและสถาปัตยกรรม โดยเริ่มจากจิตสำนึกในการอนุรักษ์และความเป็นเจ้าของของคนในชุมชนเอง ด้วยความที่ชุมชนริมน้ำจันทบูรซึ่งมีอายุกว่า 120 ปี เคยเป็นย่านการค้าที่สำคัญแห่งหนึ่งของภาคตะวันออกโดยมีแม่น้ำจันทบุรีเป็นเส้นทางขนส่งหลัก และเนื่องจากการตั้งถิ่นฐานประกอบด้วยคนหลากหลายเชื้อชาติ ทำให้สถาปัตยกรรมได้รับอิทธิพลจากทั้งตะวันตกและจีน แต่ก็ยังคงเอกลักษณ์ความเป็นไทยในด้านวัสดุและการใช้งานอาคาร

รัตนิน สุพฤฒิพานิชย์ และ แพรวพร สุขัษเฐียร นักศึกษาจากสถาบันอาศรมศิลป์ เลือกพื้นที่ชุมชนริมน้ำจันทบูร ในการทำโครงงานวิทยานิพนธ์เชิงปฏิบัติการจริงในพื้นที่ ก่อนจะกลายเป็นจุดเริ่มต้นของการร่วมดำเนินการอนุรักษ์และฟื้นฟูให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม จนเกิดเป็นวิสัยทัศน์ “วัฒนธรรมนำการค้า”

“วัฒนธรรมนำการค้า” ของจันทบูรโมเดล
จากวิทยานิพนธ์ของนักศึกษา ทีมสตูดิโออนุรักษ์สถาปัตยกรรมและชุมชน จากสถาบันอาศรมศิลป์ ซึ่งประกอบด้วย อ.ธิป-อ.ธิป ศรีสกุลไชยรัก โท-ภาณุมาศ ชเยนทร์ ภา-ประภาพร บำรุงไทย ต่าย-ธีวรา พิทักษ์พัฒนกุล นาง-กุสุมา บุญกาญจน์ และ เหมี่ยว-ปิลันธน์ ไทยสรวง จึงก่อตั้งบริษัทขึ้นในรูปแบบธุรกิจเพื่อสังคม (Social Enterprise) เพื่อสร้างตัวอย่างของการอนุรักษ์พื้นที่เพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน

“เราได้ก่อตั้งบริษัท จันทบูรรักษ์ดี จำกัด จากความร่วมมือของสถาบันอาศรมศิลป์ และชุมชนในนามของชมรมพัฒนาชุมชนริมน้ำจันทบูร เพื่อดำเนินโครงการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมและฟื้นฟูย่านประวัติศาสตร์ พร้อมทั้งเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน และเป็นแนวทางของการอนุรักษ์ที่สามารถยกระดับ และรองรับวิถีชีวิตของผู้คนได้จริง” “อ.ธิป” หัวเรือใหญ่เปิดเผย

เจ้าของอาคารสองหลังร่วมทุนด้วยการมอบบ้านให้ใช้ประโยชน์เป็นระยะเวลา 30 ปีโดยคิดค่าเช่าเดือนละ 1 บาท บริษัทฯ จึงเริ่มระดมทุนจากคนในชุมชน ชาวจันทบุรี และผู้ที่มีเจตนารมณ์ร่วมกัน เพื่อปรับปรุงบ้านขุนอนุสรณ์สมบัติและบ้านหลวงราชไมตรีให้เป็นแหล่งเรียนรู้ชุมชนและที่พักในรูปแบบบ้านพักพิพิธภัณฑ์ (Museum Inn) นอกจากนี้ “นางและเหมี่ยว” เล่าว่ายังมีโครงการคู่ขนานที่เกิดขึ้นพร้อมกันนี้

“เราทำโครงการจัดทำผังแม่บทอนุรักษ์และฟื้นฟูชุมชนริมน้ำจันทบูรด้วยกระบวนการมีส่วนร่วม และโครงการการสร้างพื้นที่เรียนรู้ด้วยกระบวนการศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นอย่างมีส่วนร่วม กรณีศึกษาชุมชนริมน้ำจันทบูร เพื่อให้ชุมชนได้วางแผนและมีข้อตกลงในการอยู่อาศัยร่วมกัน เป็นการยกระดับทางสังคม วัฒนธรรม รวมถึงเศรษฐกิจ ที่เติบโตมาจากรากฐานทางประวัติศาสตร์ของตนเอง”

“รัก” อย่างเดียวคงไม่พอ
คำโปรยในการประชาสัมพันธ์เชิญชวนร่วมทุนในการอนุรักษ์และต่อยอดบอกไว้ว่า “รัก” อย่างเดียวคงไม่พอต้องช่วยกัน “รักษา” ขณะนี้จันทบูรโมเดลเป็นระยะที่สองของโครงการ และต้องดำเนินการอย่างต่อเนื่อง โดย “ภา” เล่าถึงความก้าวหน้าของโครงการว่า “เราคาดว่าจะสามารถระดมทุนได้ภายในกุมภาพันธ์ 2557 จากนั้นจะเริ่มบูรณะอาคารและเปิดดำเนินการได้ประมาณปลายปี 2557 ถือได้ว่าโครงการนี้เพิ่งเริ่มตั้งไข่ได้ ต้องผ่านการทำงานอีกหลายขั้นตอนเพื่อทำให้เป็นจริงได้”

“ทีมงานหวังว่าโครงการนี้นอกจากจะเป็นรูปแบบของการอนุรักษ์อย่างมีส่วนร่วมในทุกมิติแล้ว ยังมีส่วนช่วยให้คนในท้องถิ่นร่วมกันสร้างตัวอย่างการอนุรักษ์ และนำไปต่อยอดทั้งในระดับบ้านและชุมชนของตนเองต่อไป ขณะเดียวกันโครงการนี้น่าจะช่วยให้เกิดการสืบสานคุณค่าท้องถิ่นจากรุ่นสู่รุ่น เพราะสร้างโอกาสให้คนรุ่นใหม่มีรายได้โดยไม่ต้องละทิ้งถิ่นฐาน ซึ่งเขาจะเป็นกำลังสำคัญในการฟื้นฟูและรักษาวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์ โดยสามารถอยู่ร่วมกับกระแสสมัยใหม่และการท่องเที่ยวได้อย่างสมศักดิ์ศรีด้วยค่ะ” “ต่าย” เสริมปิดท้าย

ที่มา : นิตยสาร plook ฉบับที่ 37 เดือนมกราคม 2557