วันขึ้นปีใหม่ของชาวจีนทั่วโลกหรือที่เรารู้จักกันดีในชื่อ "เทศกาลตรุษจีน" เป็นอีกหนึ่งวาระที่คนไทยเชื้อสายจีนให้ความสำคัญไม่แพ้การเฉลิมฉลองช่วงเวลาส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ ตามหลักสากลของผู้คนทั่วโลก ธรรมเนียมที่ขาดไม่ได้ของช่วงเทศกาลตรุษจีน คือ การเซ่นไหว้เจ้าที่ในบ้าน หรือที่คนจีนเรียกว่า ตี่จู่เอี๊ย และเหล่าทวยเทพที่แต่ละบ้านให้ความเคารพบูชาสักการะอยู่ รวมไปถึงการเซ่นไหว้บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว

ตามธรรมเนียมของจีนที่มีการสืบทอดกันมาเป็นเวลานานจะมีการไหว้เจ้าครั้งใหญ่ 8 ครั้งใน 1 ปี การไหว้วันตรุษจีนถือเป็นการไหว้ใหญ่ครั้งแรกของปี จึงต้องให้ความสำคัญมาก นอกจากจะเป็นการขอพรปีใหม่ให้เจ้าที่ช่วยปกปักรักษาครอบครัวให้อยู่ดีมีสุข การค้าเจริญรุ่งเรืองแล้ว ยังเป็นเหมือนการทำบุญบ้านครั้งใหญ่ ถือเป็นวันมงคล ดังนั้นการจัดเตรียมเครื่องเซ่นไหว้ที่จะนำมาบูชา ต้องประกอบไปด้วยอาหารคาว ของหวาน และผลไม้ ซึ่งล้วนต้องมีชื่อดีเป็นมงคล แทนสัญลักษณ์ความเจริญรุ่งเรือง ความมั่งมีศรีสุข ตามความเชื่อที่ถูกถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่น แต่ด้วยระยะเวลาอันยาวนาน หลายครอบครัวอาจจะลืมเลือนความหมายไปบ้าง หรือเด็กรุ่นใหม่อาจสงสัย ว่าทำไมต้องไหว้เป็ดไก่ ทำไมตรุษจีนทีไรต้องได้กินกับข้าวเมนูนี้ทุกที วันนี้เรามีคำตอบค่ะ

1. เนื้อสัตว์ 3 อย่าง (ซาแซ) หรือ เนื้อสัตว์ 5 อย่าง (โหงวแซ)

โดยทั่วไปการจัดเนื้อสัตว์เพียง 3 อย่างก็เพียงพอต่อการไหว้เจ้าแล้ว แต่หากครอบครัวใดมีกิจการใหญ่โต หรือมีกำลังทรัพย์มากสักหน่อยก็จัดเนื้อสัตว์ 5 อย่างได้ แต่ต้องเป็นจำนวน 3 หรือ 5 อย่างเท่านั้น ซึ่งเป็ด ไก่ ที่จะนำมาไหว้เจ้าต้องมาครบทั้งตัวพร้อมเครื่องใน ห้ามตัดขาหรือปีกออก ส่วนปลาก็ไม่ต้องตัดครีบแต่ขอดเกล็ดควักไส้ออกได้ เนื้อสัตว์มงคลที่นิยมใช้ไหว้เจ้ามีดังต่อไปนี้

          เป็ดต้ม หมายถึง ให้มีความรอบรู้ในทุกด้าน และแทนความสะอาดบริสุทธิ์ (ตามสีของขนเป็ด)

          ไก่ต้ม  หมายถึง ก้าวหน้าในหน้าที่การงาน ให้มีความขยัน ตรงต่อเวลา (เพราะไก่ตื่นเช้า และขันทุกวัน)

          หมูต้ม หรือหมูกรอบ หมายถึง ความสมบูรณ์พูนสุข มั่งคั่ง

          ปลาหมึกแห้ง หมายถึง เหลือกินเหลือใช้

          ปลานึ่ง หมายถึง เหลือกินเหลือใช้ ชื่อเสียงโด่งดัง

2. ผักที่นำมาใช้ประกอบอาหาร

ชื่อของผักก็มีความเป็นมงคลและถูกเลือกนำมาใช้ประกอบอาหารสำหรับไหว้เจ้าและบรรพบุรุษ นอกจากใช้ในการขอพรแล้วยังเชื่อว่าช่วยให้โชคดี นำสิ่งดี ๆ เข้ามาในชีวิตเพราะได้กินของมงคล ผักมงคลที่นิยมใช้ไหว้เจ้ามีดังต่อไปนี้

          ชุนฉ่าย หรือ ผักโขมจีน หมายถึง ให้มีอายุมั่นขวัญยืน เหลือกินเหลือใช้

          หัวไชเท้า หมายถึง มีโชคลาภมั่นคง

          ผักเก่าฮะ หมายถึง ให้เป็นที่รักของผู้อื่น มีผู้ใหญ่เมตตา

          ต้นกระเทียม (ภาษาจีนแต้จิ๋วเรียกว่า ซึงเกี้ย ซึง แปลว่า นับ เกี้ย คือลูกหลาน) หมายถึง ให้มีลูกหลานสืบสกุลมากมาย

          ผักกาดขาว หมายถึง โชคลาภอันบริสุทธิ์

          ปวยเล้ง (ปวย แปลว่า เหาะเหิน เล้ง แปลว่า มังกร) หมายถึง ให้การค้าหรือหน้าที่การงานก้าวหน้า เจริญรุ่งเรืองเหมือนมังกรผงาดเหินหาว

          ผักคื่นฉ่าย หมายถึง ให้มีวิสัยทัศน์กว้างไกล

          ผักโสภณ หรือ ตั่วฉ่าย หมายถึง ให้มีชื่อเสียงโด่งดังยิ่งใหญ่ สมบูรณ์พร้อมด้วยโชคลาภวาสนา เจริญรุ่งเรือง เมนูเด็ดจากผักโสภณคือ ผักโสภณผัดกับลูกชิ้นกุ้ง หรือใส่ในต้มจับฉ่ายก็ได้

          ฟักเขียว หมายถึง ให้มีเงินมีทองมากมาย มั่งคั่งร่ำรวย

          หน่อไม้ หมายถึง ให้มีความผาสุข

          ผักกุยช่าย (ภาษาจีนเรียกว่า กูฉ่าย พ้องเสียงกับ อู่ไช้แปลว่ามีโชคลาภ) หมายถึง มีโชคลาภเพิ่มพูล ใบกุยช่ายนิยมนำไปใส่กับผัดหมี่ซั่ว ความยาวของเส้นหมี่หมายถึงให้มีอายุยืนยาว

ผักชื่อมงคลเหล่านี้ส่วนใหญ่จะถูกนำมาทำเป็นต้มจับฉ่ายถือเป็นอาหารมงคลที่ทุกบ้านต้องได้กินในช่วงตรุษจีน ส่วนฟักจะนำมาแกงจืด ตุ๋นมะนาวดอง หรือต้มกับบ้วยก็สุดแล้วแต่ความถนัดของแม่ครัวแต่ละครอบครัว แต่หากใครไม่อยากนำฟักมาประกอบอาหารก็สามารถนำฟักเขียวทั้งลูกวางบูชาหน้าศาลเจ้าที่ในบ้านได้แต่ต้องไหว้คู่กับฟักทองเพื่อให้พ้องกับภาษาไทยคือให้ฟักเงินฟักทอง มีเงินทองมากมายนั่นเอง

3. ผลไม้ 3 อย่าง (ซาก้วย) หรือ ผลไม้ 5 อย่าง (โหงวก้วย)

การเตรียมผลไม้มงคลไหว้เจ้า ให้จัดเท่ากับจำนวนเนื้อสัตว์ที่เตรียมไว้คือ ผลไม้ 3 อย่างหรือผลไม้ 5 อย่าง ในสมัยโบราณจำนวนชนิดของเนื้อสัตว์กับผลไม้ต้องเท่ากันเท่านั้น แต่ในปัจจุบันอนุโลมให้ไหว้เนื้อสัตว์ 3 อย่างกับผลไม้ 5 อย่างได้ ผลไม้มงคลที่นิยมใช้ไหว้เจ้ามีดังต่อไปนี้

          ส้ม หมายถึง ความสวัสดีมหามงคล นอกจากต้องใช้ไหว้เจ้าแล้ว หลังวันไหว้ 1 วัน คือวันที่ 1 ตามปฏิทินจีน หรือ ชิวอิก เป็นธรรมเนียมปฏิบัติที่ต้องให้ส้มแก่ผู้ใหญ่ที่เรานับถือ จำนวน 4 หรือ 8 ลูกตามตัวเลขมงคลของจีน เพื่อเป็นการอวยพรให้มั่งมี ศรีสุข เฮง ๆ ตลอดปีใหม่

          กล้วยหอม (ต้องใช้กล้วยหอมเท่านั้น) หมายถึง ลักษณะของหวีกล้วยหอมเปรียบเสมือนมือใหญ่ที่ใช้กวักเงินทอง ความโชคดีเข้ามาในครอบครัว

          แอปเปิ้ล หมายถึง ความสงบร่มเย็นของครอบครัว และให้การค้ามั่นคง

          สาลี่ ภาษาจีนเรียกว่า ซัวตังไล้ หมายถึง ให้เงินทองไหลมาเทมา (ใช้ไหว้เจ้าเท่านั้น ไม่นิยมใช้ไหว้ผีหรือบรรพบุรุษ)

          สับปะรด เรียกว่า อั้งไล้ หมายถึง ให้สิริมงคลเกิดแก่ชีิวิต และตามากมายของสับปะรดยังสื่อถึงการขอให้พรั่งพร้อมไปด้วยบริวารที่ดีด้วย

          องุ่น หมายถึง ความบริบูรณ์ ลูกหลานมากมาย

 นอกจากชื่อและความหมายเป็นมงคลแล้ว ชาวจีนยังเชื่อว่ารูปทรงกลมของผลไม้ สื่อถึงความกลมเกลียวของคนในครอบครัว ให้รักใคร่สามัคคีกันอีกด้วย

4. ขนม

ขนมไหว้เจ้าที่ขาดไม่ได้ช่วงตรุษและสารทจีนคือ ขนมเข่ง ขนมเทียน และขนมจันอับ แต่ในปัจจุบันมีการเพิ่มเติมชนมที่มีชื่อมงคลลงได้ไปอีก ดังนี้

          ขนมเข่ง (ภาษาจีนแต้จิ๋วเรียกว่า ตีก้วย ทำจากแป้งและน้ำตาล ตีในภาษาจีนแปลว่า หวาน) หมายถึง ให้ชีวิตมีแต่ความหวานชื่น ราบรื่นทุกเรื่อง

          ขนมเทียน หมายถึง ให้ชีวิตและหน้าที่การงานรุ่งโรจน์

          ขนมจันอับ หรือ จับกิ๋มทึ้ง หมายถึง มีความสุขตลอดปี

          ขนมสาลี่ หมายถึง รุ่งเรื่อง เฟื่องฟู

          ซาลาเปา หมายถึง โชคดี

ด้วยความที่วัฒนธรรมจีนและไทยได้หลอมรวมกันจนแทบออกจากกันไม่ได้ ชาวไทยเชื้อสายจีนในปัจจุบันจึงนำขนมไทยเครื่องทอง อย่างทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง เม็ดขนุน ซึ่งมีชื่อเป็นมงคลจัดเป็นเครื่องเซ่นไหว้ด้วย

5. กระดาษเงินกระดาษทอง

กระดาษเงินกระดาษทองไหว้เจ้า ใช้ไหว้เพื่อความเป็นสิริมงคล และให้บรรพบุรุษนำไปใช้จ่ายในโลกหลังความตาย แต่กระดาษสำหรับไหว้เจ้ากับไหว้บรรพบุรุษจะมีความต่างกันเล็กน้อยอย่าลืมสอบถามผู้จำหน่ายเพื่อความแน่ใจจะได้ไม่ใช้ผิด

ชาวจีนขึ้นชื่อในเรื่องการมีธรรมเนียมข้อห้ามและข้อควรปฏิบัติมากมาย ซับซ้อน บางครั้งดูเหมือนยุ่งยากจนไม่อยากทำตามให้ครบถ้วน แต่ภายใต้ความยุ่งยากนั้น กลับแฝงไปด้วยกุศโลบายอันแยบคาย และปรัชญาการใช้ชีวิตที่ต้องยึดหลักความกตัญญูต่อพ่อแม่ และความรักใคร่กลมเกลียวกันระหว่างคนในครอบครัว การไหว้เจ้าวันตรุษจีนก็เช่นกัน อาหารต่าง ๆ ที่นำมาเซ่นไหว้ต้องเป็นของที่คุณภาพดีที่สุด เป็ด ไก่ ปลาตัวโตที่สุด เนื้อหมูชิ้นใหญ่ ผลไม้ต้องเลือกแต่ลูกโตผิวสวย นอกจากจะเป็นการขอพรเทพเจ้าให้ชีวิตเริ่มต้นปีด้วยความเป็นมงคลแล้ว ยังให้ครอบครัวได้กลับมาเจอหน้ากัน นั่งล้อมวงกินข้าวพร้อมหน้าพร้อมตาอีกด้วย  

การสืบสานขนบธรรมเนียมประเพณีอันดีงามเป็นหน้าที่ของคนรุ่นหลังที่จะต้องสืบทอดต่อไป ไม่อย่างนั้นอาจสูญหายไปตามกาลเวลา ความเชื่อเรื่องสิริมงคลของชีวิต คนรุ่นใหม่อาจมองว่าไร้สาระ งมงาย แต่ถ้าลองมองให้ลึกลงไป อาจรู้ว่าสิ่งเหล่านี้เราใช้เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจ เติมกำลังใจให้มีแรงลุกขึ้นมาต่อสู้ฝ่าฟันอุปสรรคในชีวิตให้ผ่านพ้นไปได้เช่นกัน อ่านบทความนี้จบ ตรุษจีนปีนี้ก็ออกเลือกหาผักผลไม้มงคลความหมายดี ๆ ไปไหว้เจ้า ไหว้อาเหล่ากงเหล่าม่าได้อย่างมั่นใจแล้วค่ะ