สารเหลวบ้าง หนืดบ้าง ใสบ้าง ขุ่นบ้าง และบางทีก็ลื่น มีกลิ่นเหม็นก็มี ไม่มีกลิ่นก็มี สารนั่นคือ เมือก สิ่งที่สิ่งมีชีวิตหลายชนิดจำเป็นต้องใช้ ซึ่งผลิตขึ้นมาเพื่อประโยชน์จำเพาะ เมือกเป็นหนึ่งในสารที่แปลกประหลาดที่สุดในโลก มนุษย์เราเองก็มีการผลิตเมือกออกมา และแน่นอนว่ามันมีความสำคัญเป็นอย่างมาก สารคัดหลั่งที่ร่างกายมนุษย์ผลิตออกมาใช้เป็นทั้งสารหล่อลื่นในระบบทางเดินอาหาร ใช้เป็นสารยับยั้งการเติบโตของจุลชีพในน้ำตาและน้ำมูก แม้ว่าองค์ประกอบส่วนใหญ่จะเป็นน้ำ แต่ของเหลวนี้ก็มีส่วนประกอบสำคัญอื่นที่เปลี่ยนไปตามหน้าที่ และในสิ่งมีชีวิตแต่ละสายพันธุ์ก็ต่างกันออกไป

เรามาดูสิ่งมีชีวิตที่น่าอัศจรรย์ซึ่งสามารถผลิตและใช้ประโยชน์จากเมือกด้วยวิธีที่น่าทึ่งและไม่เหมือนใคร นั่นคือ หนอนแมลงในถ้ำในนิวซีแลนด์ (Waitomo Glowworm Caves) เป็นถ้ำสุดมหัศจรรย์ที่อยู่ในประเทศนิวซีแลนด์ Waitomo แปลว่า น้ำไหลผ่านถ้ำ มันไม่ได้งดงามเพราะน้ำไหลผ่าน มันไม่ได้มหัศจรรย์เพราะหินงอก หินย้อย หรือทัศนียภาพที่ตื่นตา แต่มันดึงดูดด้วยสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่อาศัยอยู่ในถ้ำแห่งนี้เป็นจำนวนมาก

หนอนดักแด้นี้คือตัวอ่อนของแมลงที่มีลักษณะเหมือนกับยุง แต่ไม่ใช่ยุง มันจะห้อยตัวลงมาจากเพดานถ้ำและใช้ชีวิตในสภาวะหนอนดักแด้ประมาณ 6 - 12 เดือน การห้อยตัวลงมานี้เกิดจากการที่หนอนผลิตเมือกเหนียวเป็นเส้นคล้ายใยแมงมุม มีความพลิ้วไหวและเรืองแสงได้ เนื่องจากน้ำที่ไหลผ่านถ้ำ ทำให้เกิดไอน้ำระเหยขึ้นมาเป็นจำนวนมาก ไอน้ำนี้จะไปเกาะเข้ากับเมือกที่หนอนใช้หย่อนตัวห้อยลงมาจากเพดาน สายเมือกที่ห้อยลงมาจึงเสมือนมีไฟระย้าที่เกิดจากหยดน้ำสะท้อนแสงแพรวพราว และทำให้เพดานของถ้ำเรืองแสงเหมือนดาวบนท้องฟ้าในคืนข้างแรม ยังไม่นับความสามารถของแมลงชนิดนี้ซึ่งเรืองแสงได้ในทุกช่วงชีวิต นับตั้งแต่เป็นหนอน ดักแด้ ไปจนถึงแมลงตัวเต็มวัย จึงทำให้ถ้ำที่มีแมลงแห่งนี้งดงามและน่าหลงใหล

สายเมือกที่ผลิตออกมานี้ไม่ได้มีไว้เพื่อความสวยงามเท่านั้น มันถูกผลิตออกมาเพื่อใช้จับเหยื่อซึ่งเป็นแมลงอื่น ๆ ที่บินผ่านมาและมาติดกับเมือกเหนียวนี้ก็จะกลายเป็นอาหารของมัน อันที่จริงไม่ได้มีแค่ประเทศนิวซีแลนด์เท่านั้นที่เป็นถิ่นที่อยู่ของหนอนดักแด้นี้ มีการค้นพบพวกมันในถ้ำประเทศญี่ปุ่นและออสเตรเลียเช่นกัน แต่ก็ไม่ได้โด่งดังเท่าถ้ำแห่งดวงดาวที่ Waitomo นี้

หากคุณเดินผ่านต้นไม้แล้วพบเข้ากับฟองน้ำลายเกาะอยู่ตามต้นหรือใบ โดยไม่ได้มีใครเดินผ่านมาก่อนคุณและถ่มน้ำลายทิ้งไว้ มันอาจจะเป็นฝีมือของเพลี้ยกระโดดสีดำ แมลงในตระกูลเพลี้ยซึ่งเป็นศัตรูพืชสำหรับหลาย ๆ คน ความอัศจรรย์ของมันคือฟองน้ำลาย ฟองน้ำลายเหล่านี้เกิดจากเพลี้ยตัวอ่อนซึ่งมันมีความเปราะบางทั้งด้วยขนาด และความสามารถในการต่อสู้กับศัตรูอื่น ๆ สิ่งที่มันเลือกใช้ในการป้องกันตัวก็คือ การผลิตเมือกน้ำลายออกมา โดยของเหลวที่มันผลิตออกมาทางก้นจะผสมรวมกับอากาศโดยรอบ สร้างออกมาเป็นโครงสร้างโฟมเพื่อห่อหุ้มร่างกายของมัน

โฟมน้ำลายนี้ไม่เพียงแต่จะป้องกันการถูกพบเห็นจากนักล่า เพราะแมลงหรือสัตว์นักล่าบางชนิดอย่างนกขนาดเล็กอาจจะสามารถคุ้ยฟองน้ำลายนี้จนจับเพลี้ยกินเป็นอาหารได้ แต่รสชาติของโฟมน้ำลายเมือกนี้ก็ยังแย่จนน่าล่าส่วนใหญ่ไม่อยากลอง และคงต้องรีบเบือนหน้าหนีไปหาเหยื่ออื่นที่รสชาติอร่อยกว่า มันยังคงความชุ่มชื้นให้กับเจ้าแมลงตัวน้อยนี้ไม้ให้แห้งตาย เพลี้ยตัวอ่อนจึงจำเป็นต้องได้รับน้ำเลี้ยงจากพืชมากกว่าปกติ

มาสคอตของมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนียเป็นสิ่งมีชีวิตเหมือนทากสีเหลืองสด หลาย ๆ คนอาจคิดว่ามันเป็นสิ่งมีชีวิตในจินตนาการ แต่ความจริงคือ มันมีอยู่จริง และมันคือทากกล้วย Banana Slug ทากขนาดใหญ่ยักษ์โตเต็มที่ มีขนาดใหญ่กว่าฝ่ามือ ซึ่งเป็นทากสายพันธุ์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดเป็นอันดับสองของโลก และสีเหลืองสดเหมือนกล้วยหอม สีสันและขนาดที่เห็นได้ชัด มาพร้อมกับความสามารถขั้นพื้นฐานสำหรับพวกทากด้วย นั่นคือ เมือก ซึ่งช่วยให้มันสามารถรักษาความชื้นไว้ได้ ทำให้มันเคลื่อนที่ได้อย่างราบรื่น อีกทั้งป้องกันและสมานบาดแผลที่อาจจะเกิดจากการตกลงมาจากที่สูงหรือการถูกทำร้ายจากนักล่าได้เป็นอย่างดี

หลาย ๆ ครั้งที่เมือกหรือน้ำลายถูกเข้าใจผิดว่าเป็นของเสียที่ผลิตออกมาหรือขับทิ้งออกมาจากร่างกาย การศึกษาเกี่ยวกับอวัยวะและกระบวนการทำงานต่าง ๆ ของร่างกายคนเรา รวมถึงการศึกษาสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ที่อยู่ร่วมโลกกับเราทำให้เราได้รู้ว่า สิ่งที่ร่างกายหรือธรรมชาติผลิตออกมานั้น ย่อมมีจุดประสงค์ มีหน้าที่ของมัน ไม่มีอะไรที่ผลิตออกมาอย่างสูญเปล่าโดยไม่จำเป็น